Η ανθολογία Ιστορίες από φανταστικούς κόσμους σε επιμέλεια Μάκη Πανώριου κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κομήτης το Μάιο 1989 (εξώφυλλο σε σχέδιο Boris Vallejo, greekcomics.gr). Συνολικά κυκλοφόρησαν τέσσερις θεματικοί τόμοι -αυτός ήταν ο πρώτος. Ακολουθεί η εκτενής εισαγωγή του Πανώριου.
~~
Τα διηγήματα αυτού του βιβλίου ανήκουν σ' ένα λογοτεχνικό είδος που ονομάζεται φάνταζι (fantasy) και είναι κλάδος της φανταστικής λογοτεχνίας.
Η καταγωγή του φάνταζι πρέπει να αναζητηθεί στις μυθολογίες, στα αρχαία έπη, στους μύθους, στους θρύλους και κυρίως στα παραμύθια. Αντίθετα με τα άλλα είδη του φανταστικού, που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η σύγκρουση μεταξύ ορθολογισμού και ανορθολογισμού, το φάνταζι δεν παρουσιάζει αυτή την αντίθεση. Ο κόσμος του λειτουργεί με τους νόμους του θαυμαστού, του αλλόκοτου, του παράξενου και του αφύσικου. Το εξωλογικό είναι το φυσιολογικό χαρακτηριστικό του· το ανορθολογικό η ταυτότητά του.
Ο άνθρωπος, αλλά και τα διάφορα άλλα πλάσματα που κινούνται στους φανταστικούς κόσμους του, δεν μπορούν να είναι βέβαιοι για τίποτα. Διακατέχονται από μια μόνιμη ανησυχία. Η έκπληξη, όχι πάντα ευχάριστη, τους περιμένει σε κάθε βήμα. Τα ίδια αμφίβολα αποτελέσματα έχουν και οι συναντήσεις, είτε με έμψυχα όντα είτε με άψυχα αντικείμενα. Τα πάντα είναι φορτισμένα με εξωκοσμικές δυνάμεις, που δεν προϋποθέτουν πάντα λύσεις στα προβλήματα των πλασμάτων.
Καλό και Κακό βρίσκονται σε μια αιώνια διαμάχη και οι δυνάμεις τους εκδηλώνονται μέσα σ' ένα αινιγματικό περιβάλλον όπου το απρόοπτο, το ξαφνικό, το ανεξήγητο καθορίζουν μια αμφίβολη μοίρα για τα όντα που περιφέρονται στις αβέβαιες περιοχές αυτών των δύο στρατοπέδων.
Το σύμπαν του φάνταζι ορίζεται ως μια υπερφύση, λίγο πολύ τερατική, που οριοθετείται, κάπως ρευστά είν' η αλήθεια, από δυο βασικούς, θεμελιώδεις πόλους. Το Παράξενο και το Θαυμαστό. Οι δυο αυτές έννοιες συνθέτουν την ατμόσφαιρά του και προτείνουν την αποδοχή του υπερφυσικού. Η ουσία αυτής της αποδοχής εμπεριέχει την επανάσταση ενάντια στον οποιονδήποτε φορμαλισμό, την εξέγερση σ ’ ένα υπεροπτικό κατεστημένο και την υγιή αναρχία στους περιορισμούς που θέτει το καθιερωμένο και που μπορούν ν’ αποβούν θανατηφόροι για την Τέχνη γενικά.
Στο φάνταζι τίποτα δεν εξηγείται· τα πάντα είναι δεδομένα, όπως και στον φυσιολογικό κόσμο. Η υπερφύση, δεδομένη και αυτή σαν τέτοια εξ αρχής, συνηγορεί υπέρ της ύπαρξής τους. Όλα είναι μέρος της· στην κυριολεξία αυτά τη συνθέτουν. Ένας λυκάνθρωπος, ένα ξωτικό, ένας μονόκερως, ένα μαγικό δαχτυλίδι, είναι το ίδιο φυσικά και αποδεκτά όπως ένας σκύλος, ένα πουλί, ένα βιβλίο, ένα αυτοκίνητο στον φυσιολογικό κόσμο.
Οι νόμοι της φύσης και οι διαστάσεις της εδώ όχι μόνο χάνουν τη σημασία τους, αλλά παύουν να υφίστανται. Ύψος, πλάτος, όγκος δεν υπάρχουν· πάνω και κάτω, εδώ και εκεί είναι έννοιες ανύπαρκτες στον κόσμο του φάνταζι. Οι εποχές μπορεί να δημιουργούν την ψευδαίσθηση του περάσματος του χρόνου, στην πραγματικότητα όμως ο χρόνος έχει καταργηθεί. Ακόμη και τα όρια ορατών αλλά και αόρατων σημείων, αντικειμένων, διαστημάτων δεν έχουν σαφή περιγράμματα. Η κοινωνία του φάνταζι είναι μια παγίδα· και τίποτα δεν είναι μόνο αυτό που παρουσιάζεται. Ο πρίγκηπας του λαμπερού παλατιού μπορεί να είναι δαίμονας. Ένα απλό αγόρι ο άρχοντας των ξωτικών. Ωστόσο, όλες αυτές οι τερατικές δυνάμεις δεν είναι ανεξέλεγκτες. Διέπονται από νόμους και όρια και έχουν τα τρωτά τους σημεία. Αρκεί κανείς να τα εντοπίσει. Ένας γίγαντας μπορεί να νικηθεί από ένα νάνο, ένας μάγος να εξουδετερωθεί από μια λέξη. Ο άνθρωπος φυσικά οφείλει να είναι προσεχτικός και να ελέγχει τις κινήσεις και τη συμπεριφορά του σ’ αυτές τις κοινωνίες· τουλάχιστον όσο και στον φυσιολογικό κόσμο.
Στο φάνταζι υπάρχουν διαβαθμίσεις και ανάλογα με τη χρησιμοποίηση των συμβόλων του αποκτά και συγκεκριμένο χαρακτήρα και ταυτότητα. Στο απλά παράξενο φάνταζι εξηγούνται τα πάντα· η υπερφύση είναι μια πραγματικότητα με δικές της συντεταγμένες, στα όρια του πιθανού, που όμως χρειάστηκε να την ανακαλύψουμε για να μας δοθεί η φυσικότητα τους. Ένας άλλος πλανήτης, πχ. με εντελώς διαφορετική γεωγραφία, ζωικό βασίλειο, ιδιοσυστασία γενικά. Στο θαυμαστό φάνταζι προτείνονται νέοι φυσικοί νόμοι, που ενυπάρχουν στον άνθρωπο και ακριβώς γι' αυτό μπορούν να τεθούν σε λειτουργία. Απλώς πρέπει να ανασυρθούν από το σύμπαν τους, να υπάρξουν, για να αποδείξουν τη λειτουργικότητά τους.
Όπως φαίνεται, το φάνταζι κατά βάθος εκφράζει μια γνήσια, απεριόριστη ελευθερία, που δεν παραδέχεται φραγμούς, όρια, συμβατικότητες και δεσμεύσεις. Αποκρυπτογραφεί τον άνθρωπο και ξαναοικοδομεί τον κόσμο στα μέτρα και τις δυνατότητες που του προσφέρει μια «υγιής» αναρχία, έμφυτη στον άνθρωπο, που κατ’ ουσία δεν είναι παρά μια αποδέσμευση, μια απελευθέρωση όχι μόνο από τα υλικά, αλλά και από τα πνευματικά δεσμά που οι αιώνες έχουν συσσωρεύσει πάνω του.
Μέσα στο αχαλίνωτο που διακρίνει τον Νέο Κόσμο, τον χαμένο και σχεδόν διαλυμένο στο θόρυβο και την επιπεδοποίηση -στοιχεία που έχουν εκθρέψει την αντιπνευματική και αντιανθρώπινη υπόστασή του- ο άνθρωπος που διαχωρίζει τη θέση του από τη συνοδοιπορία των τεράτων, αποτολμά, μέσω του φάνταζι, την αμφισβήτησή του στον παρωχημένο, ξεπερασμένο και αντικαλλιτεχνικό ρεαλισμό. Προτείνει την πραγματικότητα της φαντασίας, δηλαδή της γνήσιας δημιουργίας· ξαναδίνοντας έτσι ένα δικό του, πολύ πιο αυθεντικό, γνήσιο, τίμιο και ειλικρινές περιεχόμενο στη δημιουργία. Επανατοποθετεί την ελευθερία που του έχει δοθεί, στοχάζεται βαθύτερα πάνω στο νόημα της ύπαρξης και αντιμετωπίζει τη Ζωή και το Θάνατο πολύ πιο ψύχραιμα, σοβαρά και υπεύθυνα.
Η απόδειξη περιέχεται στο λεγόμενο γνήσιο φάνταζι, στο οποίο συνυπάρχουν σχεδόν όλα τα είδη του φανταστικού. Παράξενο, θαυμαστό, επιστημονική φαντασία, τρόμος, ηρωική φαντασία, παραμύθι, όπερα του διαστήματος, σκληρή επιστημονική φαντασία ακόμα και η εγκεφαλικότητα του Νέου Κύματος. Η αναίρεση και απόρριψη της συμβατικότητας που προτείνει, στοχεύει στην ουσιαστική γονιμοποίηση της φαντασίας και στην οικοδόμηση συμπαντικού μύθου, στην ανίχνευση μιας άλλης πραγματικότητας στα μέτρα της ποιητικής ελευθερίας. Έτσι το φανταστικό με τα διάφορα παρακλάδια του, βρίσκει στο γνήσιο φάνταζι την πλήρη έξαρσή του, τον μεγαλειώδη θρίαμβό του, την ατέρμονη απεραντοσύνη του. Επιχειρεί να πραγματοποιήσει το αδύνατο και να διερευνήσει το άγνωστο αναζητώντας με τον δικό του τρόπο απαντήσεις στα αιώνια υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου. Ωστόσο, δεν πρέπει να του καταλογιστεί διδακτισμός, στην προσπάθειά του να εκφράσει τον άνθρωπο. Το γνήσιο φάνταζι δεν είναι ένα παιδικό παραμύθι. Απλά προσπαθεί να υλοποιήσει τις πιθανότητες της φαντασίας.
Έτσι ένα υπερσύγχρονο διαστημόπλοιο μπορεί να ταξιδέψει σε μιαν άλλη διάσταση και να προσεδαφιστεί σ' έναν πλανήτη κατοικημένο από ξωτικά, τέρατα, θεούς και δαίμονες, διαβόλους και αγγέλους κι όπου οι μάγοι και οι μάγισσες μπορεί να συνυπάρχουν με υπερεπιστήμονες. Το γνήσιο φάνταζι μας προτείνει μια νέα πραγματικότητα, στην οποία η συνύπαρξη των μέχρι πριν λίγο ετερόκλητων στοιχείων προσδίνει στο μύθο του μια νέα συναρπαστική διάσταση που δεν εξαντλείται με το τέλος του. Αντίθετα, τις περισσότερες φορές, αποτελεί την αφετηρία ενός καινούριου θαύματος μέσα στο οποίο στροβιλίζονται: γαλαξίες, κόσμοι, κοινωνίες, ολόκληρα σύμπαντα. Οι δυνάμεις που συναντώνται στους χώρους του γνήσιου φάνταζι είναι, ως εκ τούτου, τερατικές. Τα μεγέθη γιγάντια. Οι πραγματικότητες ασύλληπτες. Μέσα σ' αυτά τα σύμπαντα οι επαφές, οι ενώσεις και οι επιμιξίες επιφέρουν ιδιαίτερα απρόβλεπτα αποτελέσματα. Το «άλλο» γεννιέται μέσα από μια επιφανειακή «λογική» Φύση που χαρακτηρίζεται τέτοια, επειδή αδυνατούμε να συλλάβουμε το βάθος της.
Ωστόσο, σ' αυτόν τον άπειρο κόσμο, που δεν είναι παρά μια τιτάνια μεγέθυνση και προβολή του πραγματικού, το αιώνιο, οι δυνάμεις του Καλού και του Κακού, της Αγάπης, της Τιμιότητας και του Υψηλού Φρονήματος θεωρούνται καθοριστικές κι έχουν πάντα τον κύριο λόγο. Αρκεί φυσικά να γίνονται οι σωστές κινήσεις. Εναπόκειται στον άνθρωπο το πώς θα χρησιμοποιήσει το μαγικό ραβδί που του εμπιστεύτηκε η νεράιδα· εναπόκειται στο μάγο να καλέσει ένα διαβολικό ή ένα αγαθό πνεύμα. Όπως και στη ζωή έτσι και στο φάνταζι τα πάντα είναι θέμα επιλογής.
Ως λογοτεχνικό είδος το φάνταζι γεννήθηκε σαν αντίδραση προς τις θριαμβολογίες και τις έξαλλες αισιοδοξίες που προσκόμιζε στο προσκήνιο της Ιστορίας η βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα. Συνοδοιπορεί με το ρομαντισμό, τουλάχιστον στα πρώτα του βήματα. Η τάση φυγής που χαρακτήριζε το κίνημα του ρομαντισμού ήταν το κατάλληλο έδαφος που χρειαζόταν το φάνταζι για να καλλιεργηθεί και να δηλωθεί εναντίον του αντιδραστικού πραγματισμού.
Οι πρώτοι συγγραφείς που εγκαινιάζουν το φάνταζι σαν έντεχνο λογοτεχνικό είδος είναι ο Τζόρτζ ΜακΝτόναλντ (1824-1905) με το μυθιστόρημά του Fantastes (1858) και Λίλιθ (1895). Ακολουθεί ο ποιητής και κοινωνικός αγωνιστής Ουίλιαμ Μόρις (1834-1896) με τα βιβλία του Η λαμπερή πεδιάδα (1891), Το δάσος πέρ' απ' τον κόσμο (1895), Το νερό των θαυμαστών νησιών (1895) και Το πηγάδι στην άκρη του κόσμου (1896), που θεωρείται και το αριστούργημά του· αλλά και το πρώτο βιβλίο του Μπραμ Στόουκερ (1847-1912), του δημιουργού τού Κόμη Ντράκουλα, Κάτω απ' το ηλιοβασίλεμα (1881) είναι μια συλλογή παιδικών διηγημάτων φάνταζι.
Άλλοι ενδιαφέροντες συγγραφείς αυτής της πρώτης περιόδου είναι ο Έρικ Ρούκερ Έντισον (1881-1945) με το μυθιστόρημά του Ο ουροβόρος δράκος (1922) και την τριλογία του Η κυρία των κυριών (1935), Ένα γεύμα με ψάρι στο Μέμισον (1941), Μεξικάνικη πόλη (1958), και ο Τζέιμς Μπραντς Κάμπελ (1879-1958). Ήρωας στα περισσότερα βιβλία του Τζ. Μπ. Κάμπελ, που χαρακτηρίζονται για τη λεπτότητα του χιούμορ τους και του ιδιόμορφου παράξενου τρόπου γραφής τους, είναι ο Μανουέλ ο χοιροβοσκός που κινείται στο φανταστικό μεσαιωνικό βασίλειο της Ποϊκτέμ.
Αλλά εκείνος που μπορεί να θεωρηθεί ο κύριος εκπρόσωπος του φάνταζι είναι ο Έντουαρντ Τζον Μόρετον Ντραξ Πλάνκετ, ο επονομαζόμενος Λόρδος Ντάνσανι (1878-1957). Εμπνέεται από τον κόσμο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας κι απ' τις μυθολογίες της Ανατολής, αλλά δημιουργεί ένα δικό του παραμυθένιο σύμπαν, πολύ πέρα απ’ τα όρια του θαυμαστού. Η επαφή του με την αρχαία ελληνική τραγική ποίηση και το πνεύμα του Σέξπιρ προσδίνει στο έργο του ένα υπαρξιακό μελαγχολικό βάθος. Ο λόγος του είναι μελωδικός και μουσικός. Έχει μια μαγική, ονειρική, υπνωτική υποβλητικότητα; μοναδικός στιλίστας και δημιουργός φανταστικών κόσμων και ονειρικών συμπάντων επηρέασε πλήθος συγγραφέων δημιουργώντας σχολή.
Γύρω στα 1930 εμφανίστηκε στην Αμερική μια ομάδα συγγραφέων που έγινε γνωστή με την επωνυμία «Ο Κύκλος του Λάβκραφτ». Η ποιότητα του έργου των συγγραφέων του «Κύκλου» προώθησε σημαντικά το είδος και το έκαμε γνωστό στο πλατύ αναγνωστικό κοινό. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της συντροφιάς ήταν ο Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, ο Κλαρκ Άστον Σμιθ και ο Ρόμπερτ Έρβιν Χάουαρντ.
Ο Χ.Φ. Λάβκραφτ καλλιέργησε κυρίως την κοσμική φρίκη και τον εξωκοσμικό τρόμο και είναι κυρίως γνωστός για τη δημιουργία της περίφημης «Μυθολογίας Κθούλου». Επηρεάστηκε βαθιά από το έργο του Ντάνσανι κι έγραψε μια σειρά διηγημάτων που η δράση τους τοποθετείται στις φανταστικές Ονειροχώρες. Τα διηγήματα αυτά είναι: Πολάρις (1918), Η καταδίκη της Σαρνάθ (1919), Οι γάτες της Ουλθάρ (1920), Σελεφαΐς (1920) , Οι άλλοι θεοί (1921), Η αναζήτηση του Ίρανον (1921) και η μεγάλη νουβέλα Η ονειρική αναζήτηση της άγνωστης Καντάθ (1926). Σκοτεινοί πλανήτες προβάλλουν κι απ' το υπόλοιπο έργο του Λάβκραφτ των οποίων η ατμόσφαιρα προσιδιάζει στο φάνταζι. Πόλεις από αστραφτερό μαύρο μάρμαρο η από άγνωστο υλικό αναδύονται μέσ' από ερεβικά σκότη, παράξενα νησιά εμφανίζονται στην επιφάνεια χαλκόχρωμων ωκεανών, πάνω στα οποία ορθώνονται μυστηριώδη ερείπια από τιτάνιους μονόλιθους· τερατόμορφα πλάσματα, τελείως διαφορετικά από τον άνθρωπο, διασχίζουν το διάστημα με την ίδια ευκολία που ένα πουλί πετά στους γήινους ουρανούς.
Ο Κ. Λ. Σμιθ είναι ο δημιουργός του επιστημονικού φάνταζι. Στο έργο του συνυπάρχουν τα διαστημόπλοια με τα μεσαιωνικά κάστρα. Το εξωγήινο τέρας μπορεί να πολεμηθεί και με τη μαγεία και με την επιστήμη. Κύριο χαραστηριστικό τού Σμιθ ο τρόμος που ενεδρεύει στο αρχέγονο και στο μυστήριο της ύπαρξης. Η Ατλαντίς, η Ποσειδωνία, η Υπερβορεία, η Ζοθίκ, η τελευταία (φανταστική) ήπειρος της ετοιμοθάνατης γης, η Αβεροΐν, μια επίσης φανταστική περιοχή στη μεσαιωνική Γαλλία, είναι οι τόποι όπου στα εξωτικά, παράξενα τοπία τους θα κινηθούν οι ήρωές του.
Ο Ρ. Ε. Χάουαρντ είναι ο δημιουργός της ηρωικής φαντασίας. Ο κόσμος του κινείται σε μια φανταστική προϊστορία· είτε σ' ένα φανταστικό μεσαίωνα, είτε σ’ ένα φανταστικό μέλλον, είτε σε μια άλλη διάσταση. Οι άντρες διαθέτουν σχεδόν υπερφυσική ρώμη και οι γυναίκες εκπληκτική ομορφιά. Λαμπερές πόλεις εναλλάσσονται με φριχτούς οικισμούς και απέραντοι ξερότοποι με απαίσιες υγρές ζούγκλες. Ο κόσμος της ηρωικής φαντασίας του Ρ. Ε. Χάουαρντ, αλλά και του είδους αυτού γενικότερα, εκφυλίζεται σε μια φανταχτερή περιπέτεια στην οποία πρωταγωνιστούν μάγοι, δαιμονικά πνεύματα, τέρατα και στοιχειωμένα κάστρα. Η βαρβαρότητα κυριαρχεί σ’ ολόκληρο το έργο του· είτε ωμή είτε εξευγενισμένη. Δημιουργός πολλών ηρώων ο Ρ. Ε. Χάουαρντ, όπως ο Κουλ, ο Μπραν Μακ Μορν, ο Μπράχαν ο Κέλτης, έγινε γνωστός χάρη στο διασημότερο απ’ όλους αυτούς: το Κόναν τον Κιμμέριο, έναν πολεμιστή που προέρχεται από τη χαμένη Ατλαντίδα.
Πλήθος συγγραφέων της εποχής ευθυγραμμίστηκαν στο καινούριο πνεύμα του φανταστικού που πρότεινε ο «Κύκλος». Απ' όλους αυτούς που έγραψαν φάνταζι αξίζει να αναφέρουμε δύο: Τον Χένρι Κάτνερ (1914-1958) και την Κάθριν Λουσίλ Μουρ. Στα διηγήματα του Κάτνερ πρωταγωνιστεί ο Έλακ, προερχόμενος κι αυτός από την Ατλαντίδα. Ο κόσμος του συνδυάζει την επιστημονική με την ηρωική φαντασία· το φανταστικό εισβάλλει στην πραγματικότητα υπονομεύοντας τα όριά της και τη σταθερότητά της· οι πραγματικότητες μπορεί να είναι πολλές, τουλάχιστον σε μια ποιητική δημιουργία -μια ιδέα που θα την πραγματευτεί εξαντλητικά πολύ αργότερα ο Φίλιπ Ντικ. Τα πιο εντυπωσιακά φάνταζι του X. Κάτνερ είναι: «Κεραυνός την αυγή» (1938), «Σπορά του Δάγονα» (1938), «Πέρα απ’ το φοίνικα» (1938), «Σελήνη του δράκου» (1941). Στα διηγήματα της Κ. Λ. Μουρ κυριαρχεί η ωραία Τζίρελ, η αρχόντισσα του κάστρου-πόλη Τζόιρι. Εκφράζει τη φεμινιστική άποψη της εποχής. Δυναμική, πανέμορφη, αγέρωχη και προκλητική, τρωτή ωστόσο στις αδυναμίες του φύλου της, ξεκινά από μια φανταστική μεσαιωνική Γαλλία για να περιπλανηθεί σε άλλους κόσμους και διαστάσεις. Η ατμόσφαιρα της Κ. Λ. Μουρ συγγενεύει με το παραμύθι. Η ρεαλιστική πραγματικότητα υπόκειται στις διαφοροποιήσεις που μπορεί να της επιφέρει το φανταστικό σύμβολο. Το ανθρώπινο πλάσμα είναι η αρχή και το τέλος του παραμυθιού. Το φάνταζι μοιάζει να εξαντλείται μέσα του. Συνήθως ο ήρωας ή η ηρωίδα «επιστρέφουν».
Λίγο πριν τελειώσει η δεκαετία του 1930 εμφανίζεται στην Αγγλία ένας συγγραφέας του οποίου το έργο θεωρείται σταθμός για τη φανταστική λογοτεχνία αλλά και για τη λογοτεχνία γενικότερα. Πρόκειται για τον Τζον Ρόναλντ Ρίουελ Τόλκιν. Δημιούργησε την εκπληκτική Μέση Γη, έναν ολόκληρο κόσμο, με νάνους, γίγαντες, τέρατα, ξωτικά, μάγους και μάγισσες, θεούς και δαίμονες. Με θαυμαστή φυσικότητα περιγράφει το τοπίο μέσα στο οποίο θα κινηθούν οι ήρωές του στολίζοντας τις περιπέτειές τους με μπαλάντες, λυρικά τραγούδια κι εύθυμα ποιήματα. Το σύμπαν του Ρ. Ρ. Τόλκιν είναι φανταστικό απ' την αρχή. Η έκπληξη του θαυμαστού και του ανεξήγητα παράξενου αναμένει τον ταξιδιώτη του κόσμου του σε κάθε βήμα, Η υλική υπόσταση που διαθέτουν οι ήρωές του τους προσδίνει μια καταπληκτική αληθοφάνεια. Ο φανταστικός κόσμος του Ρ. Ρ. Τόλκιν διαθέτει την ψευδαίσθηση του πραγματικού. Τοποθετημένος πλάι στα μεγάλα έργα της λογοτεχνίας του αιώνα μας που τη χαρακτηρίζει υψηλή ποίηση, βαθύς ανθρωπισμός και μοναδική ομορφιά.
Καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης υπήρξε και ο σπουδαίος Άγγλος συγγραφέας Κλάιβ Στέιπς Λιούις (1898-1963), ο δημιουργός του Έξω απ' τον σιωπηλό πλανήτη (1938), της Περελάντρα (1943) και του Αυτή η απαίσια δύναμη (1945), μιας τριλογίας επιστημονικής φαντασίας θρησκευτικού περιεχομένου, που θίγει σε φιλοσοφικό επίπεδο την ιδέα του προπατορικού αμαρτήματος. Αλλά τα εφτά βιβλία του Κ. Σ. Λιούις, Το λιοντάρι, η μάγισσα και η ντουλάπα (1950), Το ταξίδι του έμπορου της αυγής (1952), Η ασημένια πολυθρόνα (1953), Το άλογο και το αγόρι του (1954), Ο ανιψιός του μάγου (1955) και Η τελευταία μάχη (1956), είναι η επιτυχημένη συμμετοχή του συγγραφέα στο φάνταζι. Λυρισμός και παιδική αθωότητα καθώς και ευγένεια αισθημάτων τα χαρακτηρίζουν ποίηση και μουσικότητα. Η φανταστική χώρα Νάρνια είναι ο χώρος, που ξετυλίγονται οι περιπέτειες των ηρώων του Κ. Σ. Λιούις. Η πραγματικότητα χρησιμεύει απλώς σαν ερέθισμα για την είσοδο στο χώρο του ονείρου, μέσα στον οποίο τα άλογα, τα λιοντάρια, οι σκίουροι και οι σκατζόχοιροι χρησιμοποιούν τη γλώσσα που τους δίδαξε ο ωραίος Αίσωπος, ένας από τους αρχαιότερους προδρόμους του φάνταζι.
Ο Αβραάμ Μέριτ (1884-1943) είναι ένας σημαντικός Αμερικανός συγγραφέας φάνταζι που ξεκινά από τις μυθολογίες των αρχαίων Βαβυλωνίων και Ασσυριών ή από το μυστηριώδες Νησί του Πάσχα για να χτίσει τη δική του μυθολογία. Στα εξωτικά, φανταχτερά μυθιστορήματά του Η λιμνούλα του φεγγαριού (1919), Το μεταλλικό τέρας (1920), Το πρόσωπο στην άβυσσο (1923), Το πλοίο της Ιστάρ (1923), ένα α-χρονικό και φανταστικό σύμπαν είναι γεμάτο πανέμορφους ή τερατόμορφους Θεούς, εξωγήινα πλάσματα, διαβολικούς ιερείς, νεκροζώντανους και νεράιδες. Είναι ένας κόσμος που μάχεται συνέχεια για την απόκτηση δύναμης, εξουσίας και κυριαρχίας. Στο κέντρο αυτού του μάταιου παιχνιδιού ο άνθρωπος δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα ασήμαντο πιόνι στα χέρια τερατικών όντων-δυνάμεων.
Αλλά ο πιο εκρηκτικός αντιπρόσωπος του φάνταζι στην Αμερική είναι ο Έντγκαρ Ράις Μπάροουζ (1875-1950), ο δημιουργός του αθάνατου Ταρζάν. Ο Έρμπι (απ' τ' αρχικά του ονόματος του Ε. R. Β., όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του), κατέχει τον τίτλο του τελευταίου γοητευτικού παραμυθά και του πιο φανταχτερού εκπροσώπου της Όπερας του Διαστήματος στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας. Ακόμη και η πραγματικότητα παύει να διατηρεί τις γνωστές διαστάσεις της στο έργο του Ε. Ρ. Μπάροουζ· είναι μια φανταστική πραγματικότητα στα μέτρα της φαντασίας του συγγραφέα της. Η Αφρική, στις ονειρικές ζούγκλες της οποίας θα βασιλέψει ο Λευκός Άρχοντας των Δασών, ο Άρης, ένας πολύχρωμος κατάξερος τόπος που αργοπεθαίνει, η Αφροδίτη, με τον αιώνια σκεπασμένο με βαριά σύννεφα ουρανό της πάνω από πυκνά υγρά δάση, αλλά και ολόκληρο το γνωστό διάστημα, δεν είναι παρά «στιγμές» ενός σύμπαντος γιομάτου μυστηριώδεις πλανήτες, υπερκόσμια όντα και τέρατα. Η αντρεία, η τιμιότητα και ο ηρωισμός είναι τα στοιχεία εκείνα που δημιουργούν τις ατέλειωτες περιπέτειες των ηρώων του Ε. Ρ. Μπάροους που μάχονται για να ξεπεράσουν τις δυσκολίες της «ζωής», αλλά κυρίως για την κατάκτηση ενός ιδανικού. Ο μελοδραματισμός κυριαρχεί απ’ άκρη σ’ άκρη, όχι μόνο στις σχέσεις και τη συμπεριφορά των ηρώων του αλλά και στο διάκοσμο γενικότερα. Η ατμόσφαιρά του θυμίζει παιδική χαλκομανία, είναι ρομαντική και ονειρική, συνδυάζοντας την επιστημονική με την ηρωική φαντασία, τον τρόμο με την αφέλεια και τον πολιτικό υπαινιγμό με τη γραφικότητα. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε από τα πάμπολλα έργα του τα: Μια πριγκίπισσα του Άρη (1917), Οι θεοί του Άρη (1919), Πελούσινταρ (1923), Η χώρα που την ξέχασε ο χρόνος (1924), Ο Ταρζάν στο κέντρο της Γης (1930), Οι πειρατές της Αφροδίτης (1934), Η Αιάνα του Γκαθόλ (1948), Ο Τζον Κάρτερ του Άρη (1964), Πέρα απ’ το μακρινό άστρο (1964).
Καθηγητής της φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριδας ο Τόμας Μπέρνετ Σουόν (1928-1976) δημιούργησε, όπως κοι όλοι σχεδόν οι προκάτοχοί του, το δικό του φάνταζι αντλώντας τις εμπνεύσεις του από μια φανταστική Αρχαία Ελλάδα. Στα έργα του Η ημέρα του Μινώταυρου (1966), Πού είναι το πουλί της φωτιάς; (1970), Το αιώνιο δάσος (1971), Ο χειμώνας του λύκου (1972), Οι θεοί παραμένουν (1976), κινείται ένας ονειρικός κόσμος στον οποίον η μαγεία μπορεί να υπάρχει κάτω απ' τη χλαμύδα και στο εσωτερικό ενός παράξενου ναού να κατοικεί πραγματικά ένας θεός. Οι ήρωές του είναι πλάσματα φυσικά, ακόμη κι όταν διαφέρουν στη μορφή και την ιδιοσυστασία.
Η Ούραουλα ΛεΓκέν (1923) καλλιέργησε κυρίως ένα ποιητικό φάνταζι δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία της αρμόσφαιρας και τον ψυχισμό των ηρώων της. Ο διάκοσμός της παραπέμπει σε μια απροσδιόριστη χρονικά ρομαντική Αρκαδία που ξετυλίγεται σε παράξενους πλανήτες των οποίων οι κάτοικοι χαρακτηρίζονται για την ιδιομορφία του σεξ και τις σχέσεις τους με τα άλλα πλάσματα. Η ανεκτικότητα και η κατανόηση είναι τα στοιχεία εκείνα στα οποία επιμένει η ΛεΓκέν θέλοντας να δώσει υπαρξιακό υπόβαθρο στους ήρωές της. Εκτός απ’ το ωραιότατο μυθιστόρημά της Το αριστερό χέρι του σκοταδιού (1969), ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη σπουδαία τριλογία της Γαιοθάλασσα που αποτελείται από τα τρία βιβλία Ένας μάγος της Γαιοθάλασσας (1968), Οι τάφοι του Ατουάν (1971), Η πιο μακρινή ακτή (1972).
Στα χρόνια που θ’ ακολουθήσουν το φάνταζι γνωρίζει σημαντική άνθιση. Οι συγγραφείς αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη σημασία του και ν’ απαλλάσσονται από το κόμπλεξ της «παραφιλολογίας» που τους καταλόγιζε μια μερίδα από παρωπιδικούς ελίτ κριτικούς. Τώρα γίνεται πιο απλό, λιγότερο πομπώδες και περίτεχνο, λιγότερο πολύπλοκο και δαιδαλώδες. Τα χαρακτηριστικά αυτά ωστόσο δεν έχουν εξαφανιστεί τελείως. Τα συναντά κανείς κυρίως στην ψυχολογία των ηρώων του’ έτσι, και σε συνδυασμό με τη λογοτεχνική επεξεργασία του, το φάνταζι αποκαλύπτει τη σχέση του με τον βαθύτερο άνθρωπο και τη σοβαρότητα του. Τώρα πλέον δεν αρκείται μόνο στη διεκπεραίωση του μύθου- διερευνά τα αίτια της δημιουργίας του. Ο προβληματισμός του είναι σύγχρονος, αποκαλυπτικός, δηλαδή τολμά τη διείσδυση. Θίγει την πολιτική, την ηθική, τη θρησκεία, τη σχέση των δύο φύλων, αλλά και τις σχέσεις των ανθρώπων με τη φύση, το σύμπαν, το Θείο, με τη ζωή και το θάνατο γενικότερα. Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες (1899-1986), Ο κήπος με τα διχαλωτά μονοπάτια (1941-1942), Μυθεύματα (1944), Το Άλεφ (1949) και η Ντόρις Λέσινγκ (1919-), με μια σειρά βιβλίων της κάτω από το γενικό τίτλο Κάνωπος, Αστερισμός της Αργούς: Αρχεία, που περιλαμβάνει τα: Σικάστα, Οι ζώνες της Σικάστα, Τα Πειράματα του Σείριου και που άρχισαν να εκδίδονται το (1978), είναι οι καλύτερες προτάσεις πάνω στο σύγχρονο, εξελιγμένο φάνταζι.
Το είδος παύει να είναι μόνο ένα εξωτικό ταξίδι σε ανέφελους και ρόδινους ορίζοντες με παραδεισένια άνθη και γελαστά ξωτικά. Τώρα πια δεν διστάζει να καταγγείλει την κυριαρχία και παντοδυναμία της τεχνολογίας και τη μηχανοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου που τον οδηγεί στην αδιαφορία, την απάθεια, την αναισθησία ώς την ολοκληρωτική αποκτήνωση. Η συνειδητοποίηση αυτής της κρίσης τον οδηγεί μοιραία στη νοσταλγία του χτες, στην επιστροφή στη φύση, δηλαδή σε απλούστερες δομές ζωής, τότε που ο άνθρωπος ήταν αφέντης του σώματός του και πραγματικός κάτοικος της φύσης, τότε που ζούσε σε αρμονία με τα στοιχεία του περιβάλλοντος κι όντας υποχρεωμένος να αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες καλλιεργούσε και το πνεύμα του και το σώμα του. Έτσι η έξαρση του φάνταζι κατά το 19ο και τον 20ο αιώνα ευαγγελίζεται την επιστροφή σε έναν κόσμο που το όνειρο και ο μύθος να μπορούν να ανθίσουν γίνεται δηλαδή μια κραυγή διαμαρτυρίας στον όλο και περισσότερο επιταχυνόμενο τεχνοκρατισμό. Θα το επισημάνουμε σε πλήθος συγγραφέων.
Η Τζέσικα Αμάντα Σάλμονσον με την τριλογία της Τομόε Γκοζέν (1981), Η χρυσή Νανγκινάτα (1982), Η πολεμίστρια των χιλίων βωμών (1984), καταφεύγει σε μια φανταστική μεσαιωνική Ιαπωνία που ονομάζεται Ναϊπόν για να συναντήσει την ηρωίδα της σαμουράι Τομόε Γκοζέν. Υποχρεωμένη να επιβιώσει σ' έναν βάρβαρο κόσμο που δε διαφέρει και πολύ από τον σημερινό, παρ' όλο τον εξωτικό διάκοσμό του, αναγκάζεται να μεταχειριστεί τις μεθόδους μια αντροκρατούμενης κοινωνίας. Το σπαθί της γίνεται έτσι ένας συμβολικά εκδικητής φαλλός.
Ο Ρον Χάμπαρντ (1911 -1984) αντίθετα με τα βιβλία του Σκλάβοι του ύπνου (1939) και Οι άρχοντες του ύπνου (1950), αναζητεί το όνειρο στην ανατολίτικη μυθολογία. Πηγή των εμπνεύσεών του το Αραβικό έπος Χίλιες και μια νύχτες.
Ο Φριτς Λάιμπερ, ο γνωστός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας δημιουργεί το δικό του προσωπικό φανταστικό παρελθόν ή μέλλον για να στήσει το φάνταζι που θέλει. Ο κόσμος του Λάιμπερ θυμίζει δυτικό μεσαίωνα με πολλά παραμυθένια στοιχεία, κάτω από τα οποία όμως ενεδρεύει ένας σύγχρονος ρεαλισμός. Με ιδιαίτερα «φαντεζίστικο» τρόπο αποκρυπτογραφεί τη σύγχρονη ψυχολογία του όχλου και του ατόμου. Σπαθί, μανδύα, μαύρη μαγεία και σκοτεινές τελετουργίες σε προμεσαιωνικά τοπία θα συναντήσουμε και στο έργο του Γκάρντνερ Φοξ. Η βία και η σκληρότητα μοιάζουν αναπόφευκτες στους κόσμους που δημιουργεί στα βιβλία του Κοθάρ ο βάρβαρος σπαθοφόρος (1969), Ο Κοθάρ και το Μαγικό Σπαθί (1969), Ο Κοθάρ και η δαιμονική βασίλισσα (1969), Ο Κοθάρ και ο δολοφόνος των μάγων (1970).
Ο Φίλιπ Χοσέ Φάρμερ (1918-), ο τολμηρός εισηγητής του έρωτα στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας, ταξιδεύει στο μυθικό Οπάρ, μια αποικία Ατλάντων στα βάθη της μυθικής αφρικανικής ζούγκλας, που πρώτος ανακάλυψε ο Ταρζάν, για να συναντήσει τον ήρωά του στα βιβλία Ο Χάντον του αρχαίου Οπάρ (1974) και Η φυγή στο Οπάρ (1976).
Ο Ρέι Μπράντμπερι (1920-), του οποίου η ποιητική ατμόσφαιρα σ' όλο σχεδόν το έργο του, προσιδιάζει περισσότερο προς το γνήσιο φανταστικό, μιας και το θαυμαστό, το παράξενο και το αλλόκοτο κυριαρχούν στην εργασία του, είναι μια ειδική περίπτωση. Η φαντασία του είναι εκρηκτική και οργιαστική, τα οράματά του σχεδόν δαιμονικά και ασύλληπτα· ακόμα κι όταν χρησιμοποιεί τα απαρχαιωμένα σύμβολα του φανταστικού έχει τη σπάνια ικανότητα να τα παρουσιάζει για καινούρια ή να τους δίνει μια άλλη διάσταση. Δεν είναι τόσο το ότι εισάγει τη μαγεία και το ανορθολογικό σε μια στεγνή πραγματικότητα, όσο το ότι αποκαλύπτει την υπάρχουσα ποίηση που εμφωλεύει μέσα της. Στα έργα του Το μαύρο καρναβάλι (1947), Τα χρονικά του Άρη (1951), Ο εικονογραφημένος άνθρωπος (1951), Τα χρυσά μήλα του Ήλιου (1953), Η εποχή του Οκτώβρη (1955), κινείται ένας σύγχρονος κόσμος που ξεκινά από μια ορθολογιστική πραγματικότητα για ν' ανιχνεύσει τα κρυμμένα μυστικά της, τις αόρατες δυνάμεις της και την πιθανότητα του θαύματος, για να βυθιστεί στη συνέχεια μέσα στη μαγεία, το όνειρο, τη μουσική και το τραγούδι. Ο Ρ. Μπράντμπερι διαθέτει μια ανεξάντλητη εφηβεία που του επιτρέπει να ανασύρει μέσ’ από τη φαντασία την έκπληξη και το παραμύθι. Κυρίως του δίνει τη δυνατότητα αλλά και την τόλμη της ελευθερίας· πέρα απ' τα σύνορα που τον οδηγεί αυτή η θαυμαστή ελευθερία, ο συγγραφέας συναντά την ποιητική ψυχή των πραγμάτων. Έτσι μια μικρή νεράιδα θα μεταμορφωθεί σε σταγόνα νερού για να «μπει» μέσα στον γήινο αγαπημένο της, μια παράξενη ακτινοβολία θα προσφέρει τη δυνατότητα σ' ένα νεαρό εργάτη να υψωθεί στ’ αστέρια. Αλλά και η «απλή» επιθυμία ενός βασανισμένου και κουρασμένου ανθρώπου θα ερημώσει τη γη, κι ο αιώνιος άνεμος που δεν θέλει να μάθουν οι άνθρωποι τα μυστικά του, θα ενσωματωθεί τον κλέφτη τους. Το τοπίο του Ρ. Μπράντμπερι είτε στη γη, είτε στο διάστημα είναι κατάστικτο από λαμπερές εκπλήξεις, που τις αντλεί μέσα από το ανθρώπινο τοπίο για να μας τις επιστρέφει με τις πολύχρωμες, λυρικές και τρυφερές ιστορίες του.
Σε κάποια στιγμή της λογοτεχνικής ζωής του ακόμα και ο Άρθουρ Κλαρκ (1910-), Οι Επικυρίαρχοι (1953), και ο Ρόμπερτ Χενλάιν (1907-), «By His Bootstraps» (1941), και ο Ισαάκ Ασίμοφ (1920-), «Νύχτα» (1940), ενέδωσαν στη σαγήνη του είδους. Ο Α. Κλαρκ, παρ' όλο που ξεκινά από την «επιστημονική» πραγματικότητα της γης, ταξίδια σ ' ένα φανταστικό διάστημα που είναι γεμάτο από φανταχτερούς πλανήτες, ενώ ο Ρ. Χενλάιν χρησιμοποιώντας το παιχνίδι του χρόνου, ανακαλύπτει ένα κανάλι του που τον φέρνει σε μια αλλόκοσμη πραγματικότητα' μια ανάλογη πραγματικότητα θα συναντήσουμε και στη νουβέλα του I. Ασίμοφ, όπου οι κάτοικοι ενός φανταστικού πλανήτη, με τον ερχομό του απόλυτου σκότους στους ουρανούς του, αντικρίζουν για πρώτη φορά στη ζωή τους τη μαγεία των άστρων. Αλλά και πολλοί συγγραφείς του Νέου Κύματος, κίνημα που άνθισε κατά την περίοδο της δεκαετίας του 1960, σαν αντίδραση προς τη λεγάμενη Χρυσή Εποχή της δεκαετίας του 1930, δεν απέφυγαν τη γοητεία του φάνταζι.
Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται ο Λάρι Νίβεν (1938-) με το Δαχτυλιδόκοσμος (1970), μια φαντασία για το μέλλον του ανθρώπου του οποίου η διαγραφή δεν διαφέρει και πολύ από την ανάλογή του στο κλασικό φάνταζι, ο Τζον Μπράνερ (1934-), The super barbarians (1962), που σχεδιάζει έναν βάρβαρο κόσμο με σημερινή ψυχολογία και προβληματισμό, ο Ρότζερ Ζελάζνι (1937-), Επιστροφή στη Γη (1966), Ο Κύριος του φωτός (1967), που εμπνέεται άλλοτε από μια μυθολογική Ελλάδα κι άλλοτε από μια μυθολογική Ινδία αντίστοιχα.
Από τη γενιά του Νέου Κύματος ωστόσο δυο είναι οι συγγραφείς που επηρέασαν το είδος με το έργο τους προσδίνοντάς του μιαν άλλη ποιότητα. Παραμένοντας στα παλιά κλισέ και χρησιμοποιώντας τα αρχαία σύμβολα του φάνταζι κατάφεραν να του δώσουν μια σοβαρή υπόσταση και να το υψώσουν σε πραγματική λογοτεχνία. Είναι ο Μάικελ Μούρκοκ (1939-) και ο Τζιν Γουλφ (1931-).
Ο Μ. Μούρκοκ συλλαμβάνει την ιδέα του Αιώνιου Ήρωα που εμφανίζεται σε διαφορετικούς κόσμους κι εποχές κάτω από διαφορετικά ονόματα. Ο Μ. Μούρκοκ επιχειρεί μια ψυχολογική ματιά πάνω στον κόσμο όπως διαφοροποιείται ή παραμένει αυτός που είναι ανεξάρτητα απ’ το πέρασμα του χρόνου. Τις μεταμορφώσεις του ήρωά του που ονομάζεται Σογιάν ο Σπαθοφόρος θα τις παρακολουθήσουμε στα σημαντικότερα απ' τα βιβλία της σειράς που είναι: Ο αιώνιος ήρωας (1956), Ο κλέφτης των ψυχών (1963), Το κόσμημα στη νεκροκεφαλή (1967), Φοίνικας σε οψιδανό (1970), Ο βασιλιάς των σπαθιών (1971), Ο Έλρικ της Μενλιμπονέ (1972), Η αναζήτηση της Τάνελορν (1975), Ναύτης στις θάλασσες της μοίρας (1976), Η συμφορά του μαύρου σπαθιού (1977).
Ο Τζ. Γουλφ συλλαμβάνει την ιδέα της διαδοχής των πολιτισμών. Το τέλος ενός κόσμου και την απαρχή ενός νέου κύκλου ζωής. Ο κεντρικός ήρωάς του Σεβέριαν, ένας νεαρός μαθητευόμενος της συντεχνίας των Βασανιστών, ξεκινά από τη μαγική γη της Ουρθ, που το ασαφές περίγραμμά της μπορεί να υπονοεί μια μελλοντική Γη σε κάποιο παρακμιακό στάδιό της και φτάνει σ’ έναν άλλο κόσμο, απ’ τον οποίο θα αρχίσει ένας νέος πολιτισμός στηριγμένος σε πιο υγιείς βάσεις. Η τετραλογία του Τζ. Γουλφ που φέρνει την επωνυμία Ο Νέος Ήλιος, αποτελείται από τα βιβλία Η σκιά του βασανιστή (1980), Το νύχι του συμβιβαστή (1981), Το σπαθί του ραβδούχου (1982), Η Ακρόπολη του αυλάρχη (1983). Θεωρείται ένα από τα καλύτερα έργα φάνταζι της σύγχρονης Αμερικανικής Λογοτεχνίας.
Από τους συγγραφείς της νεότερης γενιάς πρέπει ν' αναφερθεί η Τάνιθ Λι (1947-). Τα βιβλία της Γεννοτάφιο (1975), Πίνοντας ζαφειρένιο κρασί (1977) και Βολκαβάαρ (1977), κάτω από τον χρυσοποίκιλτο μανδύα τους κρύβουν τον σύγχρονο άνθρωπο με τις επιπτώσεις που έχει συσσωρεύσει πάνω του το πέρασμα των αιώνων. Ανάλογο προβληματισμό θα συναντήσουμε και στη λογοτεχνική εργασία του ζεύγους Ρόμπερτ Άσπριν (1946-) και της Λιν Άμπεϊ (1948-), οι οποίοι δημιούργησαν τον φανταστικό «Κόσμο των Κλεφτών». Η πρώτη συλλογή τους, στην οποία συμμετείχαν και άλλοι συγγραφείς, εκδόθηκε το 1981, για ν' ακολουθήσουν άλλες τέσσερις μέχρι σήμερα.
Τα τελευταία σύνορα του φανταστικού, αν ξεπεράσει κανείς τις περιοχές του φάνταζι και των διαφόρων παραλλαγών του, είναι το παράλογο, που αν και χρησιμοποιεί ορισμένα σύμβολα από το είδος, δεν έχει και μεγάλη σχέση μ' αυτό. Το παράλογο σκοπεύει κυρίως στην κριτική της πραγματικότητας, στην εφιαλτική συμβολικά αναπαράστασή της, παρά στη δημιουργία μύθου. Το όνειρο που έχει αντικατασταθεί από τον εφιάλτη του σύμπαντος κόσμου ο οποίος αποκαλύπτεται στον άνθρωπο φρικαλέος και τερατικός. Έτσι το παράλογο φιλοδοξεί να είναι και ο εκφραστής της πραγματικότητας, αλλά και η αντίδραση του ατόμου στην ποιότητά της. Σημαντικότερο παράδειγμα Η μεταμόρφωση (1917) του Φραντς Κάφκα (1883-1924). Ένας άνθρωπος ξυπνά ένα πρωινό και διαπιστώνει με φρίκη ότι έχει μεταμορφωθεί σ ' ένα τεράστιο μαμούνι. Ανάλογο παράδειγμα Ο ρινόκερος (1959), του Ευγένιου Ιονέσκο (1912-). Και εδώ ένας άνθρωπος βλέπει τον κόσμο γύρω του να μεταμορφώνεται σταδιακά στο παχύδερμο του τίτλου.
Πριν κλείσουμε αυτό το πληροφοριακό σημείωμα, θα πρέπει να αναφέρουμε τα διασημότερα έργα φαντασίας της παγκόσμιας λογοτεχνίας που ανήκουν στο είδος. Έργα που διαθέτουν βαθιά ποιητική όραση του κόσμου, τόλμη φαντασίας, αίσθημα ελευθερίας και πρωτοτυπία μύθου. Στοιχεία που τα καθιστούν κλασικά. Τα έργα αυτά είναι: Η ανεκτίμητη ζωή του μεγάλου Γαργαντούα, πατέρα του Πανταγκριέλ (1534) του Φραγκίσκου Ραμπελέ (1494-1553). Μέσα απ' το γκροτέσκο πορτρέτο του διάσημου καλοφαγά, ο σπουδαίος Γάλλος μοναχός συγγραφέας εκθέτει το ιδανικό των ουμανιστών της Αναγέννησης που προσπάθησαν να την ανανεώσουν κάτω απ' το φως της αρχαίας σκέψης και του αρχαίου πολιτισμού.
Τα κράτη και οι αυτοκρατορίες του φεγγαριού (1642) και Τα έθνη και οι αυτοκρατορίες του ήλιου (1656) του Σιρανό Ντε Μπερζεράκ (1619-1655). Σχεδιάζοντας τα ουράνια συμβολικά βασίλειά του ο μεγάλος Γάλλος σατιρικός ποιητής και μονομάχος, στην ουσία καυτηριάζει ανελέητα το αντιπροοδευτικό πνεύμα της εποχής του. Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ (1726) του Τζόναθαν Σουίφτ (1667-1 745). Η Λιλιπούτη, το Μπρομπντινγκνάγκ, η Λαπούτα, το Μπαλνιμπάρμπι, η ευγενική χώρα των Χλιμιντρίδων και όλα τα εκπληκτικά έθνη που δημιούργησε ο θαυμαστός Άγγλος συγγραφέας δεν είναι παρά η καυστική με δηκτικότητα σάτιρά του όχι μόνο της αγγλικής κοινωνίας της εποχής του, αλλά και ολόκληρου του «πολιτισμένου» κόσμου.
Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων (1865) του Λιούις Κάρολ (1832-1898). Η Ονειροχώρα στην οποία θα οδηγήσει ο συγγραφέας τη μικρή χαριτωμένη ηρωίδα του, μέσ’ από τη φωλιά ενός άσπρου κουνελιού, είναι η έκφραση της αγάπης του προς το αιώνιο παιδί.
Οι περιπέτειες του Πινόκιου (1881) του Κάρλο Κολόντι (1826-1890). Η παραμυθένια διαδρομή του ξύλινου αγοριού μέσα από τη μεταστοιχειωμένη πραγματικότητα είναι ο δρόμος που πρέπει να περάσει κάθε παιδί για να γίνει τελικά αληθινό ανθρώπινο πλάσμα. Ο θαυμαστός μάγος του Οζ (1900) του Λάιμαν Φρανκ Μπάουμ (1856-191 β). Η περιπέτεια της μικρής Ντόροθι, που μαζί με τους φίλους της το Σκιάχτρο, τον Ντενεκεδένιο Ξυλοκόπο και το Δειλό Λιοντάρι, τους στροβιλίζει ένας μαγικός κυκλώνας, είναι η χαρά του παιχνιδιού, αλλά και η γνώση του κόσμου που αποκτάται μέσα από τις καθημερινές εμπειρίες. Ο Πίτερ Παν (1911) του Τζέιμς Μπάρι (1860-1937). Η περίπτωση του αγοριού που αρνείται να μεγαλώσει για να μη χάσει τον εαυτό του στον κόσμο των μεγάλων, καταφεύγοντας γι ’ αυτό το λόγο στην Ονειροχώρα με τις Γοργόνες και τους Πειρατές, είναι η αποκάλυψη της σημασίας της παιδικότητας, της αθωότητας και της μοιραίας απώλειας τους που πραγματοποιείται με την αναπόφευκτη ενηλικίωση.
Τα κοσμοκωμικά (1965) του Ίταλο Καλβίνο (1923-1986). Μέσα από ένα σουρεαλιστικό, ποιητικό και ονειρικό σχεδίασμα του κόσμου μας παρουσιάζεται η εξέλιξη του ανθρώπου από την εποχή που ήταν ένα ασυνείδητο πρωτόζωο, ώσπου έγινε ένα «πολιτισμένο» πλάσμα. Το φάνταζι, όπως διαπιστώνει κανείς, είναι ο μαγικός καθρέφτης που μέσα του αντικρίζει ο άνθρωπος το πρόσωπό του όπως θα ήθελε να έχει δημιουργηθεί ή όπως είναι δημιουργημένο. Είναι ακόμα το μαγικό χαλί που μπορεί να ταξιδέψει τον αναβάτη του ή στο έρεβος ή στη Χώρα των Παραμυθιών, εκεί που πήγε ο μικρός Κλέφτης της Βαγδάτης για να σώσει τον βασιλιά φίλο του. Είναι και το Τζίνι που μπορεί να τον πετάξει πάνω από στεριές και θάλασσες ως το Ναό της Θεάς Αυγής που βρίσκεται ψηλά στην Κορυφή του Κόσμου για να πάρει το Μαγικό Μάτι της.
Τα φάνταζι τελικά είναι η Πύλη για τους κόσμους της φαντασίας που υπάρχουν μέσα στον άνθρωπο. Αρκεί κανείς να διαθέτει την τόλμη, τη μεγαλοσύνη και την ελευθερία της παιδικότητας για να τις ανοίξει.
Μάρτιος 1989
Βιβλιογραφία
- Brian Aldiss, Billion years spree (1973), Gorgi
- Brian Ash, Who’s who in science fiction (1977), Sphere book
- Franz Rotternsteiner, The fantasy book (1978), Collier
- The encyclopedia of science fiction (1981), Granada
- Φανταστικό και λογοτεχνία (1981), Αιγόκερως
- Franklin, Searls & Meacham, Α reader’s guide to fantasy (1982), Avon
- Jakubowski & Edwards, The complete book of SF – Fantasy lists (1983), Granada
- Log in to post comments