Η εφ στον ελληνικό κινηματογράφο

Ο Γιώργος Κατσαβός συμμετείχε με την ανακοίνωση Η επιστημονική φαντασία στον ελληνικό κινηματογράφο στην ημερίδα για την ελληνική επιστημονική φαντασία το 1998. Η ημερίδα είχε διοργανωθεί από τη Λέσχη Φανταστικού Ιωαννίνων σε συνεργασία με την Ζωσιμαία βιβλιοθήκη Ιωαννίνων. Η ανακοίνωση είχε συμπεριληφθεί αργότερα στην έκδοση των πρακτικών της. Παρατίθεται εδώ με μικρές τυπογραφικές διορθώσεις από το συγγραφέα.

~~~

Το θέμα χρειάζεται µελέτη απ᾿ την αρνητική του πλευρά. Θα δούμε γιατί δεν αναπτύχθηκε, όσο θα πρεπε, αυτό που λέμε cinema εφ., ενώ άλλα είδη κινηματογράφου προχώρησαν, παρόλο που λένε ότι εδώ γεννήθηκε η... εφ. Προσωπικά πιστεύω ότι εδώ, σ᾿ άλλες εποχές, γεννήθηκε η φαντασία, σ’ όλες τις κατηγορίες της. Γι αυτό το λόγο θα διευρύνω το αντικείμενό µας, θεωρώντας ότι και το φανταστικό σινεµά, θα μπορούσε να µας δώσει παραδείγματα που προοδευτικά θα έφταναν στην επιστηµονική φαντασία.

Στην εφ τα φανταστικά στοιχεία παρουσιάζονται σαν δυνατότητες της εξελισσόµενης επιστήμης ή τεχνικής. Για παράδειγμα θα φέρω τον Frankenstein, ο οποίος δεν εξετάζεται από την πλευρά των σκοτεινών δυνάμεων, σαν τον Δράκουλα, αλλά από κείνη της επιστημονικής επίτευξης!

Τα φανταστικά θέµατα εμφανίστηκαν (στο εξωτερικό) σχεδόν απ᾿ τις πρώτες προσπάθειες του κινηματογράφου. Αυτά μάλιστα τα φιλμς, προβλήθηκαν κι εδώ παράλληλα µε τις χώρες παραγωγής τους, Το κλασσικό π.χ. Ταξίδι στη Σελήνη του Melies, το γνώρισαν οι Αθηναίοι σχεδόν ταυτόχρονα µε τους Γάλλους θεατές.

Στο βιβλίο του ΙΙέτρου Πικρού Ο άνθρωπος που έχασε τον εαυτό του (1929) αναφέρεται το φιλμ του Fritz Lang Die frau im mond (1929) (ελληνικός τίτλος, Ταξίδι στη Σελήνη) που είχε ταυτόχρονη προβολή σε Γερμανία και Αθήνα. Δυστυχώς όµως αυτό δεν είχε καμιά επίδραση στο εδώ κοινό οὖτε και στους ανθρώπους του κινηματογράφου.

Δεν υπήρχαν ένθερμοι υποστηρικτές της επιστημονικής φαντασίας ως λογοτεχνίας κι επομένως το θέμα δεν είχε ζήτηση ούτε στον κινηματογράφο.

Αναρωτηθήκατε γιατί η ανάπτυξη της επιστημονικής φαντασίας, ιδιαίτερα στην Αμερική, ήρθε σε μια εποχή δυσκολιών και οικονομικού μαρασμού; Επειδή πρόσφερε μια ελπιδοφόρο διέξοδο. Έναν κόσμο μελλοντικό, καλύτερο, στον οποίο η επιστήμη κι η τεχνική θα διευκόλυναν τη ζωή μας.

Στην Ελλάδα ο κινηματογράφος έχει ξεκινήσει την πορεία του μετά το 1920. Οι μάζες που θα στοιβαχτούν -πρόσφυγες- στις παράγκες προέρχονται από πλούσια μέρη της Μικράς Ασίας και ανακατεμένες με την ντόπια φτωχολογιά αναζητούν ένα όνειρο, ένα όραμα, μια φυγή απ᾿ την καθημερινή τους δυστυχία. Τότε το έδαφος ήταν γόνιμο. Θα μπορούσε να καλλιεργήσει σπόρους του φανταστικού που θα μας έδιναν στη συνέχεια τα πρώτα υβρίδια εφ στο σινεμά. Μην ξεχνάμε ότι η εφ ξεκίνησε σαν τεχνολογική ματιά σ᾿ έναν μελλοντικό κόσμο κι οι μάζες αυτές είχαν σχέση με την τεχνολογία, καθόσον χρησιμοποιούντο απ’ την αστική τάξη κυρίως σαν βιομηχανικοί εργάτες.

Δυστυχώς ο κινηματογράφος από έλλειψη παιδείας των τότε ανθρώπων του, κεφαλαίων και... θάρρους, δεν περιέλαβε στους δρόμους του το δύσβατο μονοπάτι της επιστημονικής φαντασίας. Διάλεξε την εύκολη λεωφόρο των μελοδραμάτων και των κωμωδιών. Η συντριπτική πλειοψηφία των προγραμμάτων στις αίθουσες είναι ξένες ταινίες με επακόλουθο την άμεση διείσδυση κάποιων δυτικών μύθων στην συνείδηση του κοινού.

Κι εκεί βέβαια στο μεγαλύτερο μέρος του ρεπερτορίου κυριαρχούν τα «εύκολα» θέματα. Το ελληνικό σινεμά αδυνατεί ν᾿ αντιπαρατάξει μύθους προωθημένους, σύμφωνους με μια ιδεολογία που θα ‘πρεπε να θεμελιώσει η νεαρή ελληνική αστική τάξη, η οποία όμως αδρανούσε!

Η γοητευτική εικόνα στη συνήθη επιστημονική φαντασία είναι να δείξεις ένα τοπίο ή ιδιαίτερα μια πόλη ή έναν πολιτισμό του μέλλοντος. Αυτή η πραγματοποίηση όμως απαιτεί τα ειδικά εφέ που ᾿ναι δεμένα με τη φύση του φανταστικού σινεμά. Πολλά ή λίγα, φθηνά ή ακριβά, ακολουθούν την τεχνολογία του κινηματογράφου και δίνουν την ψευδαίσθηση που χρειάζεται. Απαιτούν όμως χρήματα που τότε ο ελληνικός κινηματογράφος δεν είχε την πρόθεση να διαθέσει προκειμένου να πειραματιστεί σε νέα θέματα. Έτσι, το ελληνικό σινεμά στα πρώτα βήματά του φυτοζωούσε, πέθαινε ή αναστηνόταν (μάλλον βρικολάκιαζε). Την δεκαετία του ’35 - ΄45 ήταν σχεδόν νεκρό. Αργότερα, στη δεκαετία του ΄50 ήρθε η «άνθηση». Είχαμε τότε μια έκρηξη του σινεμά επιστημονικής φαντασίας κυρίως στη Αμερική αλλά και σ᾿ όλο τον κόσμο. Την έκρηξη αυτή προκάλεσε κυρίως η επίδραση της επιστήμης που μας έδειχνε το νέο μονοπάτι της, την πυρηνική εποχή.

Ο απόηχος που έρχεται εδώ συνήθως με καθυστέρηση μιας δεκαετίας δεν επέδρασε στη θεματολογία μας, η οποία κινήθηκε στα μελό, στις φαρσοκωμωδίες, στις κωμωδίες, στα δράματα κι από ταινίες δράσης σε πολεμικές κι ελάχιστες αστυνομικές. Δεν έχουμε ταινίες τεράτων (κακή εφαρμογή της επιστήμης στον άνθρωπο) γιατί στην Ελλάδα, εκείνη την εποχή, η επιστήμη δεν ασκούσε ούτε καν δευτερογενή επίδραση στο κοινωνικό σύνολο.

Δεν δημιουργήθηκαν ούτε ταινίες ουτοπίας, μια ιδέα που γεννήθηκε στην Ελλάδα με την Πολιτεία του Πλάτωνα και φανερώνει πόσο ενδιαφέρει η πολιτική τους Έλληνες -τόσες δικτατορίες, βασιλείες και δημοκρατίες δεν έχει κανείς στην Ευρώπη... Έτσι το ρεύμα δεν αναπτύχθηκε, ούτε οδήγησε σε ταινίες πολιτικής αλληγορίας.

Ένα θέμα που μας έδωσε μερικά παραδείγματα, όπως θα δούμε, είναι η οικολογία. Αλλά αυτό έγινε την δεκαετία του ΄50, ενώ η οικολογία εμφανίζεται σαν επιστήμη μετά το ΄72. Είναι θέμα μ᾿ εύκολη απόδοση στον κινηματογράφο και λίγα εφέ -επομένως οικονομικό.

Στη συνέχεια θα προσπαθήσω ν᾿ ανιχνεύσω στοιχεία φανταστικού κινηματογράφου σ᾿ ελληνικές ταινίες. Αν περιοριζόμουν μόνο σ᾿ επιστημονική φαντασία, τότε η έρευνά μου θα ταν πολύ σύντομη.

Μερικά απ᾿ αυτά τα στοιχεία είναι απλές νύξεις που έμειναν χωρίς ανάπτυξη. Αλλά φαίνεται να προχώρησαν μέχρι κάποιο σημείο και να σταμάτησαν λόγω αδυναμίας σεναρίου ἡ οικονομικής πίεσης απ᾿ τον παραγωγό. Δυστυχώς οι ολοκληρωμένες ταινίες φαντασίας – επιστημονικής φαντασίας είναι λίγες. Πολλοί από σας πιθανόν να τις έχετε ή να μην τις έχετε δει κάτω απ᾿ αυτό το πρίσμα.

Αρχίζοντας από το 1960 έχουμε την ταινία της Λίνας Κουρκουλάκου Στην πόρτα της κολάσεως σε σενάριο του Βαγγέλη Χατζηγιάννη. Η ταινία είναι χαρακτηρισμένη ως κοινωνική περιπέτεια, όπου ένας προοδευτικός παπάς ενός χωριού προσπαθεί να εμψυχώσει τους κατοίκους που περιμένουν πανικόβλητοι την καταστροφή του κόσμου απ᾿ τον κομήτη του Χάλεϊ. Εδώ έχουμε ένα προσφιλές θέμα στην επιστημονική φαντασία με απειλή καταστροφής της Γης - πολιτισμού - ανθρώπου από ένα κοσμικό φαινόμενο -τον κομήτη. Πολλά ξένα φιλμ είχαν γυριστεί τότε με αντίστοιχο θέμα.

Την επόμενη χρονιά, το 1961, έχουμε το Αλίμονο στους νέους του Αλέκου Σακελλάριου σε σενάριο δικό του και του Χρήστου Γιαννακόπουλου. Είναι μια κομεντί πάνω στον μύθο του Φάουστ. Τον μύθο τον ξέρουμε όλοι, πρέπει όμως να παρατηρήσουμε ότι εδώ λείπουν πολλά... φιλοσοφικά μηνύματα απ’ το βιβλίο και το προϊόν έχει γίνει μια εύπεπτη κωμωδία για την ελληνική πραγματικότητα. Βέβαια το cast ήταν λαμπρό κι η ηθοποιία του Χορν του χάρισε το βραβείο ανδρικής ερμηνείας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1961.

Το 1962 έχουν αρχίσει πια οι πτήσεις στο διάστημα κι η λέξη αστροναύτης ακούγεται καθημερινά. Εδώ γυρίζεται το Αστροναύτες για δέσιμο του Σωκράτη Καψάσκη σε σενάριο δικό του. Είναι μια κωμωδία με στοιχεία µπρουλέσκ. Ένας παλαβός καθηγητής προσπαθεί να στείλει έναν πύραυλο στο διάστημα και βρίσκει απρόσμενο σύμμαχο στα σχέδιά του έναν τρελλάρα, θαυμαστή της επιστημονικής του ιδιοφυΐας.

Το 1965 μας έρχεται μια κωμωδία φαντασίας Ο ουρανοκατέβατος του Ορέστη Λάσκου σε σενάριο Ν. Τσιφόρου και Πολύβιου Βασιλειάδη, βασισμένο σε παλιότερο θεατρικό τους έργο. Το θέμα του, η επαναφορά του πεθαμένου με άδεια απ΄ τον παράδεισο, άυλου, αλλά με δυνάμεις, το έχουμε δει αρκετές φορές στον ξένο κινηματογράφο, αμερικάνικο αλλά κι αγγλικό. Εδώ ένας μακαρίτης παίρνει άδεια απ᾿ τον Ύψιστο να κατέβει στη γη γιατί η οικογένειά του μπήκε μετά τον θάνατό του σ᾽ άσχημους δρόμους.

Κι ερχόμαστε στο 1967. Ήδη από το 1966 μιλάμε για Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο, που τα θέματά του όμως δεν διαφέρουν από τον παλιό. Το 1965 έχουμε ένα συμβάν που απασχόλησε τις εφημερίδες και τον κόσμο. την εξαφάνιση ενός αμερικανικού πυρηνικού υποβρυχίου κάπου κοντά στην Ισπανία. Ίσως αυτό το γεγονός να έδωσε αφορμή στον Μιχάλη Κακογιάννη και να γύρισε αυτός την Ημέρα που τα ψάρια βγήκαν στη στεριά (1967) σε σενάριο του Walter Lassaly. Στην ταινία ένα βομβαρδιστικό του ΝΑΤΟ που μεταφέρει 2 υδρογονοβόμβες κι ένα νέου είδους καταστρεπτικό όπλο (?) πέφτει στη θάλασσα του Αιγαίου. Ο πιλότος κι ο πλοηγός κατορθώνουν να φτάσουν σ᾿ ένα κοντινό ελληνικό νησί που γίνεται το κέντρο τουριστικής έκρηξης όταν καταφτάνει η ομάδα ανεύρεσης του ΝΑΤΟ, μεταμφιεσμένη σε παραθεριστές. Η σάτιρα αμαυρώνεται όταν οι νησιώτες προσβάλλονται από θανατηφόρα μόλυνση προερχόμενη από το φορτίο του αεροπλάνου. Νεκρά ψάρια πλέουν σε μια μαυρισμένη θάλασσα, ενώ οι τουρίστες, γνωρίζοντας ότι σύντομα θα πεθάνουν, χορεύουν μανιωδώς στην παραλία.

Τα επόμενα χρόνια είναι χρόνια δύσκολα, πολιτικής στέρησης κι εξαναγκασμού και μειωμένης δημιουργίας στο σινεμά του φανταστικού. Ταινίες με θέματα φαντασίας αρχίζουμε να ᾿χουμε το ‘75. Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος παρουσιάζει εκείνη τη χρονιά την ταινία του Τα χρώματα της ίριδας. Εδώ το παράλογο γεγονός της εξαφάνισης ενός ανθρώπου στη θάλασσα γίνεται αφορμή για μια απελπισμένη αναζήτηση ταυτότητας ενός μάρτυρα. Ταινία φτιαγμένη με περισσή ευφυΐα που ο ίδιος ο Παναγιωτόπουλος χαρακτηρίζει «φιλμ αντιεπιστηµονικής φαντασίας, αντιηρωικό, αντιδεοντολογικό, έγχρωμο και σινεμά-σοκ».

Την ἴδια χρονιά (1975) έχουμε την πρώτη μεγάλου µήκους ταινία του Νίκου Νικολαΐδη Ευριδίκη ΒΑ 2047 σε σενάριο δικό του. Η ταινία κινείται στον χώρο της πολιτικής φαντασίας με αλληγορικές προεκτάσεις κι έχει θέμα της τον εγκλωβισμένο χώρο ενός ψυχονευρωτικού, μοναχικού ατόμου. Μια γυναίκα ζει απομονωμένη σ’ ένα σπίτι σε κάποια χώρα με δικτατορικό καθεστώς και δέχεται την επίσκεψη ενός παλιού αγαπημένου, ελπίζοντας ότι κάτι θ’ αλλάξει, αλλά και με τον φόβο για ό,τι καινούριο φανεί.

Την επόμενη σαιζόν ΄76 ο Νίκος Μαστοράκης, τρομερό παιδί των ελληνικών σόου μπίζνες (μουσική, ραδιόφωνο, τηλεόραση) περνά στο χώρο του κινηματογράφου με την πρώτη του ταινία στο χώρο του φανταστικού, Το κορίτσι βόμβα σε σενάριο δικό του. Η δράση τοποθετείται στην Αθήνα, όπου δύο ζιγκολό αναλαμβάνουν να προστατέψουν μια ξένη και την κόρη της από ομάδα δολοφόνων. Η κοπέλα έχει πνευματικές δυνάμεις και πρόκειται να τις χρησιμοποιήσει για να προκαλέσει την ανάφλεξη (από μακριά) µιας βόμβας που θα σκοτώσει έναν κομμουνιστή διπλωμάτη. Στην πορεία του έργου θ’ ανακαλύψουν ότι οι δολοφόνοι είναι μυστικοί πράκτορες κι η Τζεραλντίν (ξένη) είναι Ανατολικογερμανίδα κατάσκοπος που έχει απαγάγει την κοπέλα (κόρη της) με το χάρισμα για να την χρησιμοποιήσει στα σχέδιά της.

Ομοίως μέσα στο 1976 ο Μαστοράκης μας... επιτίθεται (!) με άλλη μια ταινία φαντασίας που κινείται στα όρια του splatter Τα παιδιά του διαβόλου, σε σενάριο πάλι δικό του. Η ταινία μας εξιστορεί τον βίο και πολιτεία ενός εξολοθρευτή αγγέλου. Εδώ ο χώρος της εξέλιξης είναι η Μύκονος, τ᾽ αμαρτωλό νησί. Δύο αδέλφια, ο Κρίστοφερ κι η Σέλια καταδιωκόμενα από έναν Άγγλο αστυνομικό, φτάνουν στο νησί κι αρχίζουν ένα όργιο σφαγών ατόμων που θεωρούν διεφθαρμένα (τοξικομανών, ομοφυλόφιλων, λεσβιών και σεξουαλικά απελευθερωμένων ατόμων). Στο τέλος η Σέλια βρίσκει την ευτυχία στην αγκαλιά ενός Έλληνα βοσκού, ενώ ο σατανικός Κρίστοφερ καίγεται σ᾽ έναν λάκκο με ασβέστη (κόλαση;).

Το 1977 ο Νίκος Κούνδουρος εμφανίζεται µε το πειραµατικό Vortex που τα γυρίσµατά του είχαν αρχίσει το 1966 με τίτλο Το πρόσωπο της Μέδουσας. Η ταινία σε σενάριο του Βαγγέλη Γκούφα μας μιλά για ένα αγόρι που βλέπει από μια μισάνοιχτη πόρτα το κορίτσι του αγκαλιά με τον μικρότερο αδελφό του κι αποφασίζει να εκδικηθεί τους δύο εραστές. Η πραγματικότητα ντυμένη με μίσος φθάνει να παραποιείται και ν᾿ αλλοιώνεται.

Ίο 1980 έχουμε τον Ξεβράκωτο Ρωμιό, μια κὠµωδία του Παύλου Φιλίππου σε σενάριο του Γιώργου Μυλωνά. Εδώ έχουμε την ιδέα του παράξενου επιστήμονα - εφευρέτη (συνηθισμένο θέμα στην εφ) που κινεί τ’ αυτοκίνητα με νερό και προκαλεί σάλο - πανικό στις Μεγάλες Δυνάμεις που προσπαθούν να τον απαγάγουν. Πρέπει να ομολογήσουμε ότι η παραπάνω ιδέα πρωτοεμφανίστηκε τέλος της δεκαετίας του ΄60 στις εφημερίδες με δηλώσεις κάποιου Έλληνα επιστήμονα που έφερε (;) αναστάτωση στην τότε κοινή γνώμη. Τα πράγματα ήταν πολύ ασαφή και κανείς δεν ξαναδιάβασε κάτι γι’ αυτό.

Την ίδια χρονιά (΄80) γυρίζεται και το Ομίχλη κάτω απ’ τον ήλιο του Νίκου Λυγγούρη σε σενάριο δικό του. Είναι μια ψυχολογική περιπέτεια με στοιχεία φαντασίας: μετά τον θάνατο ενός καθηγητή βοτανολογίας κατά τη διάρκεια των πειραμάτων του πάνω σε φυτό με δηλητηριώδεις ιδιότητες, αρχίζει ένα περίεργο αισθηματικό παιχνίδι μεταξύ των ανθρώπων του στενού οικογενειακού του περιβάλλοντος.

Ίο 1980 είναι μια γόνιμη χρονιά, αφού γυρίζεται και το Ο Κώτσος και οι εξωγήινοι του Ντίµη Δαμήρα σε σενάριο του Γιώργου Μυλωνά. Εδώ έχουμε μια γνήσια ταινία εφ με ειδίκευση στην κωμωδία. Ένας βιοτέχνης που τον κυνηγούν το ΙΚΑ κι η εφορία, φθάνει σ᾿ έναν πλανήτη απαγόμενος από εξωγήινους.

Την επόμενη χρονιά, 1981, βγαίνει ο Μετεωρόλιθος του Χριστόφορου Μάλαμα σε σενάριο και παραγωγή (!) δική του. Είναι μια ποιητική φαντασίωση, όπου ένα μοναχικό αγόρι δεν κάνει παρέα με τ᾽ άλλα παιδιά του χωριού του αλλά συνέχεια ονειρεύεται.

Ίο 1981 επίσης έχουμε και τον Ηλεκτρικό Άγγελο του Θανάση Ρεντζή σε σενάριο δικό του και παραγωγή δική του µαζί µε το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου (ΕΚΚ). Η ταινία πειραματίζεται σε μικτή τεχνική (ζωντανές λήψεις και τρικέζα) και το θέμα της είναι ο ερωτισμός και οι διάφορες μορφές του στον αιώνα μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι πήρε τιμητική διάκριση πειραματικού κινηματογράφου στο Φεστιβάλ, Θεσσαλονίκης 1981 και βραβείο μουσικής.

Ίο 1982 έχουμε μια ταινία του Νίκου Μαστοράκη που επιστρέφει με μια γνήσια επιστημονική φαντασία, τον Ταξιδιώτη του Χρόνου. Το σενάριο είναι κι εδώ δικό του και παρόλο που είναι συμπαραγωγή μ᾿ Αμερικάνους και παίζουν κυρίως ξένοι ηθοποιοί (ίσως για λόγους εμπορικότητας της ταινίας), εγώ το εντάσσω στον ελληνικό κινηματογράφο. Εδώ έχουμε μια πιο ώριμη και μεστή δημιουργία του Μαστοράκη που εγκαταλείπει τα splatter και την υποβλητική, συχνά διεστραμμένη, ατμόσφαιρα των προηγούμενων έργων του. Πρόκειται για μια ρομαντική ιστορία εφ γύρω από τη σχέση μιας Αμερικάνας κι ενός άντρα από άλλη διάσταση και δίνει μια ενδιαφέρουσα εκδοχή περί προέλευσης του Χριστού. Εξελίσσεται σ᾿ ένα ελληνικό νησί, στην παραλία του οποίου η θάλασσα ξέβρασε έναν γυμνό και στιγματισμένο (μ’ έναν αριθµό στην πλάτη) άντρα. Η παρουσία του προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις στην κοινωνία του νησιού. Η δράση είναι συμβολική και το τέλος οδηγείται σε ένα άλλο νησί, αργότερα, όπου εμφανίζεται ένας πανομοιότυπος άντρας, με αριθμό κατά μια μονάδα μεγαλύτερο από εκείνον του προηγούμενου. Η ταινία έχει ξένο τίτλο The next one και μέσα απ᾿ την κυκλικότητά της φαίνεται η ιστορία να επαναλαμβάνεται όχι μέσα απ᾿ την πίστη στη χριστιανική Δευτέρα Παρουσία στην οποία δίνει μια άλλη οπτική.

Την επόμενη χρονιά, 1983, εμφανίζεται ένα κοινωνικό θρίλερ με στοιχεία οικολογίας. Είναι Ο στόχος του Νίκου Φώσκολου, σε σενάριο δικό του. Ο Φώσκολος άρχισε να εμφανίζεται µε τις Αστυνομικές ιστορίες του για το ραδιόφωνο, όπου είχε γράψει στοιχεία εφ. Τα σενάριά του στράφηκαν μετά στη διαφθορά των ανωτέρων επίπεδων της κοινωνικής ζωής. Ένας συνδυασμός των δύο θεμάτων μας δίνει τον ασυμβίβαστο αγώνα ενός ιδεολόγου επιστήμονα ενάντια στα πολιτικοοικονομικά κυκλώματα που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την εξάπλωση της μόλυνσης του περιβάλλοντος.

Την ίδια χρονιά έχουμε την ταινία του Μιχάλη Γιαρήµουστα Το παιδί του ήλιου σε σενάριο του Νίκου Βώκου. Είναι μια πειραματική ποιητική ταινία πάνω στη σχέση «όνειρο -- πραγματικότητα». Το όνειρο εισβάλλει στις διακοπές ενός νέου σε κάποιο νησί με τη μορφή μιας γυναικείας φιγούρας.

Ομοίως το ΄83 μας έρχεται Ο Δράκουλας των Εξαρχείων του Νίκου Ζερβού σε σενάριο δικό του, του Βαγγέλη Κοτρώνη και του Τζίµη Πανούση. Είναι μια αναρχική παρωδία τρόµου, όπου ένας παρανοϊκός επιστήμονας προσπαθεί να φτιάξει ένα μουσικό συγκρότημα χρησιμοποιώντας πτώματα πεθαμένων μουσικών.

Το 1983 κλείνει με την παρουσίαση της ταινίας Υπόγεια διαδρομή του Απόστολου Δοξιάδη σε σενάριο δικό του και του Πέτρου Τατσόπουλου. Η ταινία είναι ένα θρίλερ πολιτικής φαντασίας με οικολογικό μήνυμα, με μυστήριο και ένταση προσεκτικά ζυγισμένη απ᾿ τον σκηνοθέτη. Παρακολουθεί την πορεία στο χρόνο ενός ατόμου, δείχνοντας δυο επεισόδια που έχουν χρονική διαφορά μεταξύ τους: το πρώτο, σε παλιότερη χρονική στιγµή (εποχή χούντας) και το δεύτερο λίγο μετά την πραγματικότητα (του κινηματογραφικού χρόνου, του σήμερα) στο εγγύτατο μέλλον. Ένας υπουργός Βιομηχανίας & Ανάπτυξης σε μια «αριστερίστικη» κυβέρνηση αντιμετωπίζει δυο κρίσεις. μια προσωπική (η γυναίκα του τον εγκαταλείπει και στρέφεται πολιτικά εναντίον του) και μια επαγγελματική, όπου η διαρροή τοξικών απ᾿ την Ελληνική Χημική Βιομηχανία κινητοποιεί τους κατοίκους κοντινής λουτρόπολης που δημιουργούν πολιτικά προβλήματα.

Το 1984 γίνεται μεγάλος θόρυβος για το νέφος στην Αθήνα. Συζητήσεις στην τηλεόραση, ανακοινώσεις κρατικές και καθημερινό θέμα στις εφημερίδες. Πολύ λογικό ήταν αυτό ν᾿ αποτελέσει και θέμα για ταινία. Έτσι έχουμε αυτή τη χρονιά το Ο επαναστάτης πρέπει να πεθάνει του Τάκη Σιµονετάτου σε σενάριο δικό του. Είναι ένα οικολογικό θρίλερ, όπου ένας επιστήμονας καταγγέλλει τους κινδύνους που δημιουργούνται από το φωτοχημικό νέφος και συγκρούεται με το πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο της πόλης.

Την ἴδια χρονιά επανέρχεται ο Νίκος Μαστοράκης με την ταινία Τα μάτια μέσα στη νύχτα. Είναι ένα θρίλερ επιστημονικής φαντασίας με πολύ καλό εφιαλτικό κλίμα κι επιβλητική ατμόσφαιρα που ο ηδονοβλεπτισμός αντιπαρατίθεται με μια μεγαλύτερη διαστροφή, τον σεξουαλικό φόνο. Ένας ηδονοβλεψίας γίνεται μάρτυρας ενός σεξουαλικού φόνου και μετά από ατύχημα, τυφλώνεται (τιμωρείται!). Η όρασή του αποκαθίσταται μέσω ενός computer που του επιτρέπει να βλέπει περιγράμματα και μ᾿ αυτή του την «ικανότητα» ρίχνεται στο κατόπι του παρανοϊκού δολοφόνου.

Την επόμενη περίοδο, 1985, έχουμε την Μανία του Γιώργου Πανουσόπουλου ο οποίος μ᾿ ένα ρεσιτάλ σκηνοθεσίας - φωτογραφίας - μοντάζ επιχειρεί να μας περνά (πετυχημένα) απ᾿ το χώρο της καθημερινότητας σ᾿ αυτόν του παγανιστικού φανταστικού.

Ομοίως στο χώρο του παγανιστικού σαν παιδικό παραμύθι εμφανίζεται κι η Σκιάχτρα του Μανούσου Μανουσάκη.

Ίο 1986 ο Δημήτρης Παναγιωτάτος μας δίνει το ερωτικό - ψυχολογικό θρίλερ με στοιχεία φανταστικού Η νύχτα με τη Σιλένα.

Το 1986 επίσης επανεμφανίζεται ο Νίκος Μαστοράκης με το Άνεμος Θανάτου σε σενάριο δικό του και του Φρέντ Πέρι. Πρόκειται για ένα θρίλερ τρόμου που το περιβάλλον παραπέμπει σε ιστορικές - μυστηριακές αναφορές. Είναι γυρισμένο στην Μονεμβασιά (με υποβλητική φωτογραφία του Ανδρέα Μπέλλη) όπου μια Αμερικανίδα συγγραφέας αναζητά ησυχία για να γράψει το καινούργιο της βιβλίο. Εκεί μπλέκει σ᾿ έναν «χορό φόνων» με τις αντιθέσεις περιβάλλοντος (ηλιόλουστο Λ. Αντζελες - σκοτεινή Μονεμβασιά) αλλά κι ο άνεμος επηρεάζει τη δράση και τη διάθεση των ηρώων.

Το 1987 είναι η χρονιά του μετακαταστροφικού σινεμά. Ξεκινάμε με την ταινία του Άγγελου Προβελέγγιου Το μαύρο κρίνο σε σενάριο δικό του, που είναι εξ αρχής γυρισμένη για το κύκλωμα των βιντεοπαραγωγών. Παρηκμασμένες πόλεις, χωρισμένες σε αντιμαχόμενες γειτονιές και συγκρουόμενες συμμορίες είναι η εικόνα της μαραζωμένης κοινωνίας, που κουρασμένοι «αντάρτες - φαντάσματα» περιπλανώνται κάνοντας τον ατομικό τους αγώνα, κοινωνικό ιδανικό.

Την ίδια χρονιά (΄87) έχουμε την ταινία Πρωινή περίπολος του Νίκου Νικολαΐδη σε σενάριο δικό του. Αφηγείται το ταξίδι μιας γυναίκας μέσα σ᾿ έναν ασφυκτικά ελεγχόμενο, μετακαταστροφικό κόσμο όπου οι αξίες του πολιτισμού δεν υπάρχουν πια. Η ηρωίδα μπαίνει σε μια πόλη - απαγορευμένη ζώνη, κυνηγώντας τ᾽ όνειρο (την θάλασσα) που βρίσκεται στα δυτικά. Θα συναντήσει τον Φρουρό (άντρα της πρωινής περιπόλου) που εξοντώνει τους εισβολείς. Μαζί θα ταλαντευθούν και παρόλο που είναι διαφορετικοί, θα βιώσουν τις συγκινήσεις ενός μάταιου έρωτα. Η ατμοσφαιρική δεξιοτεχνία του σκηνοθέτη μας οδηγεί στον εγκλεισμό, τον θάνατο και το αποτρόπαιο προσωπείο μιας παραλλαγής του μέλλοντος, σε μια νότα αισιοδοξίας, που ΄ναι η πίστη των χαρακτήρων στη ζωή και στο αύριο.

Το ᾿87 κλείνει με την ταινία του Βασίλη Μπουντούρη, απ᾿ τον χώρο της παιδικής φαντασίας, μιας φαντασίας παράξενης, ασυνήθιστης, με τίτλο Ο παράδεισος ανοίγει με αντικλείδι.

Το 1988 βρίσκουμε τον Νίκο Παναγιωτόπουλο με την ταινία του Η γυναίκα που έβλεπε τα όνειρα.

Είναι μια ταινία πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις, αφιερωμένη απ᾿ τον σκηνοθέτη στην «αβάσταχτη ελαφρότητα της εποχἠς μας». Τ’ όνειρο και η πραγματικότητα, η αλήθεια και το ψέμα, η σοβαρότητα κι η σοβαροφάνεια, τ’ αγαπημένα μοτίβα του Παναγιωτόπουλου επανέρχονται.

Το ΄90 ο Δήμος Αβδελιώδης φτιάχνει την ποιητική ονειροφαντασία του Η νίκη της Σαμοθράκης. Αλλόκοτες, µπουφόνικες φιγούρες ξεπηδούν από την καθημερινότητα και βγαίνουν στο κυνήγι του ονείρου και της πραγματικότητας, σε μια ταινία παγανιστική.

Ερχόμαστε στο 1991, οπότε ο Δημήτρης Παναγιωτάτος, άνθρωπος με μακρά παιδεία στην εφ κάνει τους Εραστές στη μηχανή του χρόνου. Είναι μια ταινία αμιγούς εφ όπου, όπως δηλώνει ο τίτλος της, ο ερωτισμός συναντά την εφ και γεννιέται ένα παράξενο, αισθησιακό παιχνίδι. Το χρονικό παράδοξο προκαλείται όταν ο πρωταγωνιστής ταξιδεύει στο κοντινό παρελθόν βρίσκοντας μια παλιά του ερρωμένη, παράλληλα με τον τωρινό της εαυτό.

Φτάνουμε στο 1997, όπου ο Παναγιώτης Μαρούλης μας δίνει την συμβολή του στην εφ με την ταινία του Πριν το τέλος του κόσμου, σε σενάριο δικό του πάνω σε μια νουβέλα των Μπόρις και Αρκάντι Στρουγγάτσκι. Εδώ ένας επιστήμονας που βρίσκεται στο κατώφλι μιας σημαντικής εφεύρεσης, βρίσκεται ταυτόχρονα μπροστά σ᾿ ένα τρομερό μυστικό γύρω απ᾿ τη ζωή του πλανήτη μας, δέχεται συμβουλές ενός παλαιού και περιθωριοποιημένου συναδέλφου του, ενώ περίεργα πράγματα γίνονται γύρω του. Στην ταινία, μέσα σε στοιχεία θρίλερ, εμφανίζονται έννοες σαν το Όλο και την Αντιστάθμιση, οι μηχανισμοί της οποίας ενεργοποιούνται όταν κάτι απειλεί να διαταράξει την τάξη του Σύμπαντος.

Τελευταία ταινία στην αναφορά μου είναι του Θανάση Αντωνίου ο Χαμένος παράδεισος που γυρίστηκε το ‘98 και δεν βγήκε ακόμα στις αίθουσες. Είναι ένα θρίλερ επιστημονικής φαντασίας, όπου μια ομάδα γιατρών κάνει πειράματα θέλοντας να διαπιστώσει αν η ζωή μπορεί να ξαναρχίσει μετά από πυρηνική καταστροφή. Στα πειράματα όμως κάτι πάει λάθος.

Ο επίλογός μας είναι αποκαρδιωτικός καθόσον ο κατάλογός μας είναι φτωχός κι συμβολή του κινηματογράφου μας στην επιστημονική φαντασία δυστυχώς πολύ μικρή. Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να γίνεται κάποια μικρή πρόοδος που θέλει όμως πολύ δρόμο ακόμα για ν᾿ αναφερθεί σαν αξιόλογη προσπάθεια. Αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη παιδείας πάνω στο συγκεκριμένο είδος λογοτεχνίας. Γιατί το πρώτο σκαλί για την πετυχημένη ταινία είναι η λογοτεχνία κι η μελέτη της, απ᾿ όπου προέρχεται το καλό σενάριο.

Πίνακας ταινιών που αναφέρονται στην παρούσα ανακοίνωση

1960 Στην πόρτα της κολάσεως, Λίνα Κουρκουλάκου

1961 Αλίμονο στους νέους, Αλέκος Σακελλάριος

1962 Αστροναύτες για δέσιμο, Σωκράτης Καψάσκης

1967 Την ημέρα που τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Μ. Κακογιάννης

1974-75 Τα χρώματα της ίριδας, Νίκος Παναγιωτόπουλος

1975-76 Ευρυδίκη ΒΑ 2037, Νίκος Νικολαΐδης

1976 Το κορίτσι βόμβα, Νίκος Μαστοράκης

1976 Τα παιδιά του διαβόλου, Νίκος Μαστοράκης

1977-78 Vortex (Το πρόσωπο της Μέδουσας), Ν. Κούνδουρος

1980 Ξεβράκωτος Ρωμιός, Παύλος Φιλίππου

1980 Ομίχλη κάτω απ᾿ τον ήλιο, Νίκος Λυγγούρης

1980 Ο Κώστας κι οι εξωγήινοι, Ντήμης Δαμήρας

1981 Μετεωρόλιθος, Χριστόφορος Μάλαμας

1981-82 Ηλεκτρικός άγγελος, Θανάσης Ρεντζής

1982 Ο ταξιδιώτης του χρόνου, Νίκος Μαστοράκης

1983 Ο στόχος, Νίκος Φώσκολος

1983 Το παιδί του ήλιου, Μιχάλης Γιαρήμουστας

1983 Ο Δράκουλας των Εξαρχείων, Νίκος Ζερβός

1983-84 Υπόγεια διαδρομή, Απόστολος Δοξιάδης

1984 Ο επαναστάτης πρέπει να πεθάνει, Τάκης Σιµονετάτος

1984 Μάτια μέσα στη νύχτα, Νίκος Μαστοράκης

1984-85 Αντίστροφη μέτρηση, Πάνος Παπακυριακόπουλος

1985-86 Σκιάχτρα, Μανούσος Μανουσάκης

1985-86 Μανία, Γιώργος Πανουσόπουλος

1986 Άνεμος θανάτου, Νίκος Μαστοράκης

1987 Το μαύρο κρίνο, Άγγελος Προβελέγγιος

1987 Πρωινή περίπολος, Νίκος Νικολαΐδης

1987-88 Ο παράδεισος ανοίγει με αντικλείδι, Βασίλης Μπουντούρης

1990-91 Η νίκη της Σαμοθράκης, Δήμος Αβδελιώδης

1991 Εραστές στη μηχανή του χρόνου, Δημήτρης Παναγιωτάτος

1997 Πριν το τέλος του κόσμου, Π. Μαρούλης

? Χαμένος στα νερά του πάθους, Νίκος Μαστοράκης

1998 Χαμένος παράδεισος, Θανάσης Αντωνίου

~~~

Φωτογραφία πρώτης σελίδας: Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης