Πώς να ξεκινήσετε με την εφ

Submitted by nikosal on Sat, 07/27/2019 - 10:10

Το 2009, στη διάρκεια του 5ου Φεστιβάλ επιστημονικής φαντασίας Ερμούπολης, δυο άνθρωποι της ελληνικής εφ, ο συγγραφέας Μιχάλης Μανωλιός και ο εκδότης Δημήτρης Αρβανίτης μίλησαν στην ημερήσια εφημερίδα του φεστιβάλ «Ο φύλαξ» για το πώς «συστήνουν» την εφ στον μη εξοικειωμένο αναγνώστη. Η απάντηση του Αρβανίτη δημοσιεύθηκε στο 2ο φύλλο της εφημερίδας (17.10.09). Του Μανωλιού προοριζόταν για το 3ο φύλλο, που για τεχνικούς λόγους δεν πρόλαβε να κυκλοφορήσει (επρόκειτο να διανεμηθεί το πρωί της Κυριακής 18 Οκτωβρίου).

Να οι απαντήσεις τους.

Μιχάλης Μανωλιός:

Ποια βιβλία επιστημονικής φαντασίας θα σύστηνα σε όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με το είδος για μια πρώτη γνωριμία μ’ αυτό; Είναι ένα συχνό ερώτημα που ακούγεται από φίλους που δεν έχουν κάνει ακόμα το μικρό βήμα για τον αναγνώστη αλλά μεγάλο άλμα για τη λογοτεχνία, οπότε έχω πια μερικές πρόχειρες απαντήσεις. Προτείνω λοιπόν: Έξι δισεκατομμύρια τρόποι ζωής του Παναγιώτη Κούστα (Τρίτων, 2007), όχι μόνο επειδή θέλω να συμπεριλάβω ένα δείγμα της νέας ελληνικής σκηνής εφ, αλλά επειδή αποτελεί ιδανικό συνδυασμό σύγχρονης γραφής με προβληματισμένη αλλά αισιόδοξη κοινωνική θεώρηση. Δέκα χαλαρά συνδεδεμένα μεταξύ τους διηγήματα με μερικές εντυπωσιακά απλές ιδέες αποτελούν μια ιδανική εισαγωγή στο είδος για τον αναγνώστη που δεν έχει ασχοληθεί μ’ αυτό.

Το The dispossessed (Ο αναρχικός των δύο κόσμων, Parsec, 1992) της Ούρσουλα Λε Γκεν γιατί είναι ένα βιβλίο – σταθμός που εξερευνά τις ανθρώπινες κοινωνίες, τις παγιωμένες απόψεις και τις προκαταλήψεις που δεν υποψιαζόμαστε ότι έχουμε. Μια προκλητικά ανοιχτόμυαλη μελέτη πάνω στον άνθρωπο και μια υπέροχη προσωπική αναζήτηση –ίσως το καλύτερο έργο μιας σημαντικής συγγραφέως που έχει ξεπεράσει προ πολλού τα όρια της εφ.

Το μνημειώδες Bug Jack Barron (Ο Τζακ Μπάρον και η αιωνιότητα, Μέδουσα, 1991) του Νόρμαν Σπίνραντ για τη γυμνή αλήθεια του. Όταν η πανάκριβη αθανασία χαρίζεται σε έναν δημοσιογράφο με μεγάλη επιρροή, τα πράγματα δεν μπορεί να είναι όσο απλά και αθώα φαίνονται. Εκτός από ένα μυθιστόρημα – χαστούκι, είναι το βιβλίο που ξεσκέπασε με τη λεκτική και κυρίως ηθική ωμότητά του όσα διαμείβονται πάνω από κλειστά μικρόφωνα και πίσω από πόρτες ισχύος, προκαλώντας την οργή ενός μέλους του βρετανικού κοινοβουλίου για την εν μέρει κρατική χρηματοδότηση του περιοδικού στο οποίο δημοσιευόταν.

Το The end of the childhood (Οι επικυρίαρχοι, Κάκτος, 1978), γιατί είναι το αριστούργημα του μεγάλου Άρθουρ Κλαρκ. Οι εξωγήινοι φτάνουν στη Γη και επιβάλλουν μια εξαναγκασμένη ειρήνη, ενώ δείχνουν απλώς να επιβλέπουν την ανθρωπότητα περιμένοντας κάτι. Ο καθηλωτικός τρόπος με τον οποίο αλλάζει σταδιακά η κλίμακα αναδύει μια πρωτοφανή ματαιότητα μέσα από ένα συμπαντικό μεγαλείο και κλέβει την ανάσα του αναγνώστη στο τέλος.

Το 1984 του Τζορτζ Όργουελ γιατί δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Στη Γη υπάρχουν μόνο τρία γιγάντια κράτη τα οποία φαίνεται να βρίσκονται σε έναν μόνιμο, εξαντλητικό παγκόσμιο πόλεμο, με την καταπίεση και την ανελευθερία να έχουν βρει την εφιαλτικότερη έκφραση στο πρόσωπο του Μεγάλου Αδελφού. Το βιβλίο – μπότα στο πρόσωπο του αναγνώστη εκτινάσσεται ψυχολογικά σε μια αξέχαστη κορύφωση, ενώ δυστυχώς το κατ’ εξοχήν εφ χαρακτηριστικό του, η κοινωνική προειδοποίησή, παραμένει τραγικά επίκαιρο.

Και το Tiger–Tiger (Το πεπρωμένο μου είναι τ’ άστρα, Κάκτος, 1978) του Άλφρεντ Μπέστερ γιατί αποτελεί τον ορισμό της ώριμης διαστημικής περιπέτειας. Ένας ναυαγός του διαστήματος ορκίζεται να εκδικηθεί αυτόν που τον εγκατέλειψε να πεθάνει, αλλά στην πορεία ανακαλύπτει ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο άσπρα και μαύρα. Ένα φαντασμαγορικό πυροτέχνημα από αναρίθμητες εκπληκτικές ιδέες με φόντο ολόκληρο το ηλιακό σύστημα, απαγορεύει στον αναγνώστη να αφήσει το βιβλίο πριν καταβροχθίσει και το οπισθόφυλλο.

Φυσικά υπάρχουν δεκάδες ακόμα υπέροχα βιβλία αλλά πραγματικά θα ήθελα, έστω και απλώς να αναφέρω εδώ τη βίβλο των χρονοταξιδιών Το τέλος της αιωνιότητας του Ισαάκ Ασίμοφ, τον Νευρομάντη του Γουίλιαμ Γκίμπσον που προέβλεψε την εξάπλωση του internet, το πρόσφατο και καταιγιστικό Θνητοί θεοί του Ρίτσαρντ Μόργκαν και από την ελληνική εφ τα προκλητικά φιγουρατζίδικα διηγήματα της συλλογής Λάθος οδηγίες του Αλέκου Παπαδόπουλου, το διαστασιακό κυνήγι καθημερινότητας Σχέδιο φράκταλ του Κώστα Χαρίτου και το αειθαλές Οι ονειρότοποι της Γης του Γιώργου Μπαλάνου –όλα ιδανικά βιβλία για κάποιον που δεν γνωρίζει αλλά είναι πρόθυμος να εξερευνήσει το είδος.

~~~

Δημήτρης Αρβανίτης:

Νομίζω πως η μεγαλύτερη δυσκολία είναι ότι η απάντηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το άτομο που μας ενδιαφέρει. Εφόσον το τι παίρνει ένας αναγνώστης από ένα βιβλίο εξαρτάται από το τι φέρνει, δηλαδή τα πρωτόκολλα ανάγνωσης που είναι ικανός ή πρόθυμος να εφαρμόσει -ιδίως όταν αναφερόμαστε σε «θεματική» λογοτεχνία όπως η επιστημονική φαντασία- θα πρέπει να λογαριάσουμε την ηλικία του, την αναγνωστική του εμπειρία και το γενικότερο γούστο του. Επίσης, στην περίπτωση της εφ, θα πρέπει να θελήσει να συμμετάσχει σε ένα διανοητικό πείραμα για τις πραγματικές συνέπειες σε πραγματικούς ανθρώπους κάποιου γεγονότος που δεν είναι δυνατόν να συμβεί (αυτή τη στιγμή), αλλά παρ’ όλα αυτά συμβαίνει!

Τώρα, αν υποθέσουμε πως έχουμε τη δηλωμένη θέληση του υποψήφιου «θύματος», το επόμενο βήμα είναι να τον εκπαιδεύσουμε στους συγκεκριμένους τρόπους επικοινωνίας των ιδεών που έχουν διαμορφωθεί στην πολύχρονη ιστορία του σώματος της εφ (που είναι μέρος μιας ευρύτερης «οραματικής» λογοτεχνίας, αλλά με την ιδιαιτερότητα να τοποθετεί το όραμα στο κέντρο της διήγησης και να το περιγράφει με το λεξιλόγιο του επιστημονικού ορθολογισμού).

Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο θα έπρεπε αρχικά να στραφούμε σε έργα των θεμελίων του είδους, όταν δηλαδή τα «πρωτόκολλα» σχηματίζονταν ακόμη και δεν ήταν τόσο παγιωμένα, ή συγγραφείς που δεν ανήκουν στο είδος αλλά έχουν κατά κάποιον τρόπο υποχρεωθεί να γράψουν εφ από τη φύση του επιχειρήματος που θέλουν να διατυπώσουν. Θα ανέφερα δηλαδή τα βιβλία του Ουέλς, τον Θαυμαστό καινούριο κόσμο του Χάξλεϊ και το 1984 του Όργουελ -έχοντας όμως κάποιες επιφυλάξεις για το πώς θα γίνονταν δεκτά τέτοια κείμενα από ανθρώπους νεαρής ηλικίας- αλλά και συγγραφείς όπως τον Βόνεγκατ ή την Άτγουντ, ας πούμε, που αρνούνται ότι γράφουν εφ. Σ’ αυτή την περίπτωση, όμως, όπως και στην περίπτωση του Μπράντμπερι με έργα όπως το Φαρενάιτ 451 ή τα Χρονικά του Άρη, θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο πως πρόκειται για ένα μικρό, εισαγωγικό βήμα προς το κύριο σώμα της (πιο) σύγχρονης εφ.

Λογικά, πρέπει να ακολουθήσουν έργα με σχετικά περιορισμένους νεολογισμούς και νοητικά άλματα, που θα σάστιζαν τον νεοσύλλεκτο. Ας πούμε σαν τους Επικυρίαρχους του Κλαρκ ή το αριστερό χέρι της σκοτεινιάς, το Ο αναρχικός των δύο κόσμων ή το Η λέξη για τον κόσμο είναι δάσος της Λε Γκεν, το Τζακ Μπάρον ή το Πασίφικα του Σπίνραντ. Μέχρι στιγμής μιλάμε για έργα με κοινωνικό προσανατολισμό, γιατί αυτά είναι μάλλον πιο προσιτά στον περισσότερο κόσμο (αλλά και γιατί είναι πιο κοντά στο προσωπικό μου γούστο). Για κάποιον με ειδικά ενδιαφέροντα θα μπορούσε να βρει κανείς αντίστοιχους συγγραφείς, όπως τον Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον με τον Κόκκινο Άρη, τον Γκρεγκ Ίγκαν ή τον Ρούντι Ράκερ στα μαθηματικά, πάρα πολλούς για να τους αναφέρω στη φυσική, κλπ. κλπ. Σε κάποιον που διαβάζει Μπόρχες και Προυστ θα πρότεινα τον Τζιν Γουλφ. Ο Φίλιπ Ντικ ίσως θα πρέπει να αποφεύγεται (εκτός από τον Άνθρωπο στο ψηλό κάστρο), γιατί θα πρέπει να διαβάσει κανείς πάνω από τέσσερα-πέντε βιβλία του για δει πίσω από το βιαστικό, παλπ γράψιμο τα στοιχεία που τον κάνουν πραγματικά μεγάλο.

Από την άλλη μεριά, δεν αποκλείεται σε κάποιους αναγνώστες να λειτουργήσει το σοκ όταν βρεθούν απέναντι σε κάτι εντελώς διαφορετικό, εντυπωσιακό, πρωτοποριακό, θαυμαστό, φιλόδοξο: Το πεπρωμένο μου είναι τα άστρα του Μπέστερ, το Βαβέλ-17 ή το Νόβα του Ντιλέινι, το Στρατόπεδο Α του Ντις ή το Σολάρις του Λεμ, μπορεί να είναι μια ευχάριστη αποκάλυψη.

Όσο για την εγχώρια παραγωγή, ο Παναγιώτης Κούστας με το Έξι δισεκατομμύρια τρόποι ζωής θα ήταν μια καλή αρχή.

Species of articles